Thlasik hun kan hmang liam a, khua a lo ro chhoh hian kangmei laka fimkhur zual hun a in\an ve chiah bawk a ni. Hun dangah fimkhur a ngai lo tihna ni lovin, khua a \hal chhoh hian kangmei a chhuak awlsam bik a. Boruak a lo nuamin ram lama chet tlat pawh a lo nuam ve bawk a. Hetih hun lai tak hian kangmei a chhuak duh bik em em a ni tih kan hriat \heuh kha. Ram lama fimkhur a \ul ang bawkin in lamah pawh fimkhur a ngai em em a. Vawk chaw chhumna, ar in, bati chhit, electric wiring \ha tawk lo a\ang leh thil dang a\angin kangmei a chhuak fo \hin. Chuvangin, kangmei tichhuak lo tura kan fimkhur hmasak a pawimawh em em a ni. Kangmei/ram kang hian chhungkaw pakhat mai a tibuai lo va, khawtlang a tibuai \hin. Ram tikangtu chu ram leh khawtlang tan hmelma a ni tih i hre thar ang u. Chuvangin, chhung tin leh tlawmngai pawlte pawhin kangmei tichhuak lo tura kan inhrilh mawlh mawlh a \ul hle. Thingtlang leh khawpui dai, hmun tam takah vahchap a in pho char mek a; tin, ram hnuai pawh a ro \an hle. In lamah leh ram lama fimkhur hi a hun tak zet a, kangmei chhuah loh nana fimkhur hi tihluat a awm thei lo vang.
Mizoram hi 21,087
Sq. KM a zau niin, a zim hle chungin ram kang erawh a tam thin hle a; kum tinin
kan ram chhunga hmun tam tak hian kangmei an tuarin chhiatna a thleng fo thin a
ni. Ram kang mai bakah in kang te pawh a awm fo bawk. Chhiatna thleng fo thin
hi a pawi tak zet a, mi tinin kangmei ven hi kan mawhphurhnaah ngai a, kan
fimkhur chhoh deuh deuh a \ul tak zet a ni. Kangmei chhuak fo thin ngaihmawh a \ul
em em chhan langsar ber chu ram kang leh kang dang atanga boruak chhia, khua
tilumtu Green House Gases - Carbon Dioxide (CO2), Methane (CH4) leh Nitrogen
Oxide (NO) te an insiam tam ta lutuk hi a ni. Tunlaia khawvelin a buaipui em
em, khawvel lum chho telh telh (Global Warming)-ah heng boruak chhiate hian a \ha
lo zawngin an thawh hlawk hle bawk. Chung chuan a nghawng chhuah thenkhat te
chu:
1. A kum telin khua
a lum tual tual.
2. Sik leh sa a
mumal thei ta lo va, hun bi her dan a buai.
3. Leilung bawhtu
thing/hnim leh nungcha chi hrang hrang (biodiversity) a riral nasa.
4. Leilung a rovin
tui hna a tlem ta tial tial.
5. Lei min leh lei
khi chat a tam phah.
Heng bakah hian, ram
kang hian lei chungl^ng h^ng (Humus) insiam tur a tichhia. A chhan ber chu lei
chungl^ng pan t>ah hian mita hmuh tham loh, hnahthel tla ei rala, lei h^ng
siamtu (decomposer) an awm a, chungte chu mei sain a ur hlum diak thin avangin
kangmei chhuahna hmunah chuan lei h^ng (Humus) a insiam leh thei mai \hin lo a
ni.
Mizoram ang tlang
ram hmun awihah chuan Humus (lei chungl^ng h^ng) 1cm leka chhah insiam tur pawhin
hun a duh rei hle thin. Kangmei avanga lei h^ng siamtu (decomposer)-te an ral
zel chuan kan ram leilung tuina a nep tial tialin leilung atanga thar chhuah a
hlawk lo tial tial dawn a ni. Kangmei ven kawnga hma kan lak a \<l chhan
tlangpui a point chauh talin han tar lang ta ila:
1. Boruak
thianghlim hip tur kan hmuh zel theih nan
2. Tuihna a lo pun
theih nan thing leh mau te kangmei laka an him a pawimawh;
3. Kan ram leilungte
chhiatna dang thleng thei laka an him theih nan,
4. Kan nungchate
an riral zel loh nan leh a la dam chhun ten min pem bosan zel loh nan;
5. Zin mi (tourist) te hiptu- kan
tlang ram leh a tuam mawitu ramngaw leh nungcha te him theih nan.
Kangmei laka kan
him theih nana hma lak dan tur \ha hi sawi ho dawn ta ila, thingpui h^ng dawm
chunga Mizopa kan han titi tak tak chuan sawi tur kan ngah hlawm khawp ang.
Kangmei hi a sawia sawia inven theih ni se Mizo chu kan him viau turah ka ngai.
Mahse, Phungpuinu tuthlawh ang deuhvin tha thawh a \ul tlat avangin thu hi
thiltihin a chhunzawm a ngai a ni. Chuvangin, kangmei ven nan heng hi I ngai
pawimawh ang u hmiang.
1. Khawi ilo kan
kalnaah kan mei zuk bung, meichher leh mei chhem te timit hmasa lo chuan kal
san lo ila.
2. Lo neituten vah
bak ram tikang lo turin mei kawng \ha takin sial i la.
3. Kan chhungte
theuh kangmei laka fimkhur turin zirtir ila.
4. Kangmei tichhuaktu
ni lo vin, kang \helhtu nih tum zawk ila.
5. Mahni in leh a vel vawng fai rengin, kangmei tichhuak awlsam
thei chi reng reng chu senghawi emaw, dah bo emaw ni se.
6.
Mahni in \heuh electric wiring a felfai em tih check fo la, short circuit siam
thei chi hmanrua reng reng hmang lo ila.
7.
In chhungah sa kan rép avanga kangmei chhuak hi a tam, in chhungah ni lo, hmun
him dangah tih ni se.
8. Mi ṭhenkhat chuan an vawk chaw chhumna in te sarép nan a an hman ṭhin avangin, kangmei chhuakin an in a kang kai fo a, hei hi chín tam loh a him hle.
9. Kan gas thukte a khát tawkin check \hin ila, gas leak a awm
leh awm loh en fiah \hin ni se.
10. Fimkhurna hi kangmei laka kan him theihna ber a ni tih
hriain, fimkhurah lutuk a awm lo a ni tih I hre nawn fo ang u.
11. Kangmei a lo chhuak a nih chuan chí-ai mai lovin Fire
& Emergency Services te i ko thuai ṭhin ang u. Hna an thawh thuai theih nan hmun keng nachang kan
hriat a \ul hle bawk.
The Mizoram (Prevention and control of Fire in the
Village Ram) Rules, inkaihhruaina pawimawh tak, mi tinin kan zawm tur a siam a,
chungte chu
1) Hnim leh perhte (under growths), thing buk hniam
chi (shrubs), di (grasses, etc,) thing lian chi leh mau/ ruate hi tihliam a,
tihlum a, buh leh thlai dang chin tlak lohna khawpa tikangfim a, lei hânna
(fertility) tida thei zawngin tu man ramhnuai leh in atan neih tlak ramah eng
mah a hal tur a ni lo va, chutiang ram bul hnaiah mei a chhemin mei nung a
kalsan tur a ni hek lo.
2) Rule 5-in tih tur a tukte bawhchhiain tu man
mihring nunna tiderthawngin, ro sum leh bungruate ch^n tihlauhthawnawm a,
vantlang pawi sawi zawnga thil halin, mei chhemin, timit lovin a kalsan tur a
ni lo.
3) Chhungkuain emaw, mi malin emaw, mahni ei relna
hmun leh chenna in tikang a, \henawmte tana hlauhthawnawm khawpa mei tichhuak
thei zawngin ei relna hmanrua - Gas, thingfak, meihawl, khawnvartui, thingther/
dapchher leh thil dangte duhdah takin a chelek tur a ni lo.
4) Mi tu pawhin khaw hnaivaiah hnim, thing ro,
hnahchhawl, phul leh cha, thil dang eng pawh hal ral a duh chuan , hmun dang
kang kai a, khua a man emaw, khaw \henawm tikang a, nunna leh bungruate meivapa
an chan theihna tur pumpelh nan, a thil hal ral turte chu lian lo te tein a hal
tur a ni. Thli tam laiin a hal hauh tur a ni lo.
Kumin 2025 January ni 7
a\anga ni 31 inkara Los Angeles a kangmei nasa tak chhuak te kha a va rapthlak
em! Chenna in leh sumdawnna bakah office hrang hrang chhia ringawt pawh kha
18,189 zet a ni., mi 29 laiin an nunna hlu tak an chan a, mi 2,00,000 zetten an
in leh lo an tlanchhiatsan bawk. He kangmei rapthlak tak, USA history-a a nasa
berah hian thil kang chhia zawng zawng hlutna hi USD billion 20 zet niin an
chhut a, acre 57,000 laia zau ram a kang chhia a ni. He kangmei rapthlak takah
hian ka han tar lan tak bakah nungcha an kan hlum zat leh ecosystem a tihbuai
dan phei chu chhut sen pawh a ni lo hial a ni. A nghawng hi a nasa em em mai a,
boruak a tihchhiat dan leh boruak chhia nasa tak avanga hriselna a khawih pawi
theih dan turte pawh chhut chhuah hleih theih a ni lo. Kangmei laka ram ropui
USA pawh a tlawm duai duai mai a ni ber e.
Kan ramngaw, thing leh mau leh nungcha tinrêngte suattu ber kan rama
kângmei chhuak țhîn tihtâwp hi siamtu Pathian laka kan bat a ni tih kan hriat
tlân țheuh hi a pawimawh hle mai. Thing leh maute hi kan
nunna hnar, boruak țha te, tui tlan tûrte leh ni tina kan khawsakna kawnga kan mamawh tinrêngte min petu an ni a, kan ramngawte tikâng lo tûra theihtâwp
chhuaha hma la theuh turin kan inngên a ni. Cree Indian thufing pakhat chuan, “Kan thing neih kan kih zawh
vek a, kan lui neihchhun kan hrai a, kan sangha awmchhun kan man hunah meuh
chuan pawisa hi ei theih a ni lo tih kan hre chhuak tawh ang,” a tih hi a dik
tak zet a, a dikzia kan tem chho mek bawk a ni. Khuarel zahngaihna hian tawp
chin a nei fo. Kan ramsa, sava leh nungchate namen lovin kan suat a, thing leh
mau tichereuvin ram kan tik^ng duai duai a, kan lui tui lah kan bawlhhlawh paih
avangin a bawlhhlawh zual zel bawk. Kan leilung hi kan suasam a ni ringawt mai.
Tui hna tlem zel te hi a manganthlak ta tak zet. Kum tina kohhran leh pawl
hrang hrang \halai rual, a hlawp hlawpa insuk nana an hman, an insukna hmun Mat
lui pawh insukna tham a ni ta lo. Eng kan ti zo ta nge ni le?
Ram kâng laka kan lo fihlîm zâwk nân Mizoram sawrkârin lo leh huan hâl
hun tûr ruahmanna a siam țhîn a. He
thupêk hi lo leh huan hâl tûr neite chuan zâwm țheuh ila, mei kawng pawh țha takin
sial țheuh thei
ila a duhawm hle mai. Ramngaw kan humhalha kan tikâng lo a nih chuan keimahni
tân mai bâkah kan tu leh fate tân ram kan humhalh tihna a ni a. Ram tikângtu
chuan hnam a timualphoin, ram hmêl a tibâl a, chuvâng chuan mi tinte i fimkhur
tlâng ang u.
Bharatiya Nagarik Surakhsha Sanhita (BNSS) 2023, section 163 hmangin
Lunglei DC chuan kangmei chungchanga mipuite zawm tur thu a rawn tichhuak a.
Chutah chuan March ni 15, 2025 hmaa huan leh lo hal tur a nih thu te, mei kawng
sial uluk tur leh ram tikang lo tura fimkhur tur te, kangmei tichhuak thei -
meizial bung paih, mei chhem leh tuialhthei laka fim turtein vaukhanna thu,
thla hnih chhung hman tur a inziak a ni. Hei hi kan ngaih pawimawh a \ul tak
zet a ni.
Kângmei avânga mihring nunna hial chân tate, in leh lo, bungrua zawng
zawng pawh chuh hman miah lova chân tate an awm țhîn, a pawi
hle mai. Tam tak hi chu vânduaina tâwk ve hrim hrimte pawh an awm laiin, țhenkhat
erawh hi chu fimkhur loh vângte pawh
a tih theih ve âwm e.
Chuvângin, mi tin kan fimkhur tlân hi kan himna pakhat a
ni tih kan hriat a țha âwm e.
Fimkhurah fimkhur luat a awm love.
No comments:
Post a Comment