Chhngtinin Inkawmngeih Kan Mamawh

He thu hi Dt 27th January 2011 zinga tihchhuah tura Radio a ka thusawi a ni.A ngai ngaiin ka han tar chhuak a ni e

Chibai ule. Chhungtinin inkawmngeih kan mamawh - tih thupui pawimawh tak kan ngaihtuah ho dawn a ni a, mahni chhungkaw dinhmun ngaihtuah chunga ngaithla theuh turin ka ngen nghal che u a ni. Chhungkua hi kan inanglo khawp mai a, chhungkua inkawmngeih tak an awm laiin, chhungkua inbe hlei thei lo, ro pawh rel tlang hlei thei pawh an tam awm e. Hnam hrang hrang chhungkaw dinhmun zuk chik a, eng dinhmunah chiah nge an din tlangpui tih rawn sawi chhuah ka tum hran lova, Mizo chhungkaw dinhmun tlangpui ka thlirna zawn atangin kan mamawh leh tih tur pawimawh ni a ka hriatte ka rawn tarlang mai dawn a ni. Chhungkua a mi hrang hrang - Pa, nu leh fate hian mahni zawn theuhah tihtur leh pawimawhna kan nei theuh a, Pathianin min chhungkua min din dan hi a ropui takzet a, inhmangaih tawna in tanpui tawn tur kan nihna hi chiangin zawm theuh ila chhungkaw hlim kan ni mai dawn a lo ni.

Chhungkua kan hlim tlana kan inkawmngeih tlan theihna tur atana hriat tur pawimawhte heti hian i ngaihtuah tlang teh ang u.


1. Communication (inbiakpawhna): Chhungtin hian kal dan phung kan nei theuhva, lawm zawng leh duh loh zawng pawh kan nei theuh a ni. Tin, hmasawnna kawng leh inrelbawlna kawngah pawh fel leh tha zawka kal dan turte sawi hova rel ho thin a pawimawh hle a ni. Chhungkaw member tu emaw ngaihdan chauhva chhungkua a kal chuan midang, ngaihdan nei ve thote kha rahbehin an awm a, chu chuan lungawi lohna a hring thei a ni. Hmanlai Mizo chhungkua-ah chuan Pa berin chawei laiin ro a rel a, chu chu midangin i he lovin an zawm mai thin a, pa ber thu chu thu tawp a ni tawh mai thin. Nu leh fate tan chuan ngaihdan han sawi ve theihna hun pawh a awm thin lo. Hmeichhia lek phei chu an dah hnuaiin ‘Hmeichhe thu thu ni suh, chakai sa sa ni suh’ an ti mai thin. Mipa an lal em em a, Pa ber chuan tawngkam nem leh thluma chhungkua awp lovin bul hmuk hmukin ro a rel mai thin a, nu ber tan pawh a thu zawm mai loh chu tihngaihna dang a awm chuang lo a ni. Heng hun lai hi kan va hmuhpui ve chiah lo nain, hetianga chhungkua an khawsa a nih chuan chhungkua inkawmngeih leh hlim tak an nih hlawm chu a rinawm hran lo a ni.

Ram inrelbawlnaah pawh kalphung tha ber nia lang leh kan hman tlanglawn ber mipui rorelna Democracy ah hian mitinin chanvo kan neihve theihna leh thu leh hla kan auchhuahpui ve theihna hi Democracy hlutna lian berte zing a mi a ni awm e. Mi pakhat rorelna (Dictatorship) ah chuan mipuiin chanvo leh thu leh hla an nei ve thei lova, roreltu thu chu thutawp a nih mai thin avangin mipui mimir an hlim thei thin lo. Neitu nihna rilru leh mimal hlutna a awm loh chuan ramin hma a sawn thei lova, helna rilru an pu mai thin a ni. Hetiang bawk hian chhungkua-ah pawh a naupang ber pawhin ngaihdan a sawi ve theih a, kan inngaihthlak sak tawn thei a nih chuan member tinin neitu nihna rilru kan pu theuh dawn a ni. Hei hian tu thusawi pawh zawm zel tur a ni tih lam erawh chu a kawk lo. Chhungkaw inrelbawlna chungchangah ngaihdan hrang hrang sawi hova inpawh tlang taka ngaihtuah ho a pawimawhna lam zawk a ni.Pa berin pa ber a nihna anga a nupui fanauten a thu a kawi a ngila an zawm a phut ngawt a nih chuan a dik ber lovang. Nu ngaihdan a that zawk chang a awm ang a, naupang lam mila thu tihthluk a tul chang a awm bawk ang.

‘Thaibawih’ tih tawngkam hi chhungkua hma min sawntir thei lotu lian tak pakhat a ni thei bawk. Hmanlai Mizo pa anga ‘nu-i i bai chhuan a liam e’ tih thlarauin min la man tlat chhung chuan chhungkaw inkawmngeih nih chu kan hlat khawp ang le. Chhungkuaa mahni zahawmna theuh humhim chunga kan inpuih tlan leh kan theihna zawn theuhva inphuttawn lova kan thawh tlan hian kan hlim mai dawn a ni.Thaibawih nih hlauh vanga nupui fanau thu leh hla ngaihthlak sak duh lova, pa ber nihna inhre fahrana Savawm hliam ang maia kan rum dur dur chhung chuan Kristian chhungkua, chhungkaw hlim tak nih chu thil har tak a ni ngei ang. Inpawh tlang taka thu chhia tha rel ho thei chhungkua kan nih a tul a ni. Ka hmelhriat chhungkaw pakhat inkawmngeih deuh mai an awm a, engkim an inhre pawh tawna, an fate ngaihzawng lamin an hriatpui vek a ni. An fanu pakhat chuan,” Kan nu leh pate kan hrilh ngam loh tur thil chu kan ti lo mai thin” a ti. Hei hian thu tam tak a sawiin ka hria. An chhungkua an inpawha, engkim an sawi tlang thin a, chhungkaw hlim tak an ni reng a ni.

2. Chhungkaw dinhmun hriat tlan: Hnam dangte dinhmun kan thlir hran lovang. Mizote hi mahni chhungkaw dinhmun phu lohva inchei leh lan mawi tum kan ni mai em aw ka ti thin. Mamawh em em lem loh nawmchenna lam (luxury) hian kan rilru hi a luah nasa hlein ka hria. Midangte hmuha lan mawi kan duhna hian kan chhungkaw dinhmun min thlirtir hlei thei lo thin a, hausa zawkte dinhmun thlirin anmahni tluk a inlantir kan tumna hian lemchang nunah min hruai luta, chhungkuain a tuar thei hle a ni. Mahni dinhmun ngaihtuah lovin midang neih ang kan awt a, kan phak hauh loh pawh puk chawp talin neih dan kan ngaihtuah ruai zel zawng a nih hi. Thalai lamin nise a chhuak thar leh tha, man to tak takin infam kan tum a, chawhmeh tuihnai pawh ei pha mang lovin kan rualawhnain min lem zo thin. Hetiang a nih avang hian chhungkaw member tinin kan chhungkaw dinhmun, kan sum lakluh dan leh mamawha kan hmanral tur zat thlengin kan hriat tlan a tul takzet a ni. Naupang leh thalai lamin nu leh pate chuan khawl tha im em tura ngaiin an duh leh awh zawng apiang an sawi phawng phawng a, an ngen tlut tlut a, nu leh pa lamin chu chu an lo hahpui em em thung si a, chhungkuain a tuar lo thei thin lo a ni.

Naupang lam thlengin thlakhata kan sum lakluh zat leh ei leh in leh chhungkaw mamawh a kan hmanral ngei ngei tur zat thlengin hre tlang ila, chuta la bang chin chuan engnge a tih theih kan hriat tlan chuan harsatna zualpui chu a ziaawm ngei ang. Heng kan hriat tlan thin loh avangin mahni neih phu lova khawsak kan tum a, chhungkuain a tuar a, kan hlim tlang thei thin lo a ni.

3. Chhungkaw tana hunawl siam: Tunlai khawvelah chuan mihring kan buai tawh a, hmasawn kan duhna leh kan hnain min phuar a, chhungkua pawh inbe tha hman lovin tihtur leh tihtur hlirin min hualvel a, chhungkaw bilin hun thawl pawh kan nei hlei thei lo a nih hi. Mahni hna bil mai bakah Kohhran leh khawtlanga kan mawhphurhnain min phuar a, mahni chhungkua pawh ngaihtuah hman mang lovin chawlhkar khata ni 7 chhung hi kan buai em em ringawt mai a ni. Kan hunawl neih ve chhunah lah a thenin Television lam an bel a, a thenin computer leh mobile phone ngawt an kawm a, a then sekrek hnaah an lo buai ve em em mai bawk a. Inkawm tlan leh titi hona boruak pawh awm lovin mahni seh seh mual hranah tiin kan khawsa vel mai mai thin. Chhungkua hi pakhat chauh kan nei a, u leh nau, fate leh nu leh pa pawh midang kan nei chuang lo a ni tih hriain, mahni chhungkua theuhah chhungkaw nihna vawnghima inngaihventawn hi kan tihtur pawimawh tak a ni.

Chhungkaw tan hunawl insiam tum ta ila, titi ho, infiam leh zai ho thleng pawhin kan inkawmngeihna hmanrua a nih chuan tih tum hram hram ta ila. Infiamna hmanrua hrang hrangte pawh inkawmngeihna hmanrua atan kan hmang a nih chuan a tha em em a ni. Hun thawlah hmun danga len vah hote, huan lo ram fan hote leh khawi hmunah emaw zanriah kilho tura chhuahte, intihlim paha lui kal leh ram kal thlengin chhungkaw hlimna atan kan hmang thei vek a ni. Mahni inchhungah, a hmun ngai rengah englai pawha inkhungkhawm reng tura in beisei ngawt chi a ni lo. Chhungkuaa thiltih tlan kan zir thiam hunah chuan kan hriat loh hlanin chhungkaw inkawmngeih tak kan ni ang a, kan inngai tawn em em dawn a ni. Kan chhungkaw boruak a nawm loh chuan naupang lamin khawi hmunah emaw nawmna an zawng ngei ngei dawn a ni. Chutah chuan tawn tha lo tak tak pawh an va tawng thei, nu leh pa hmuh phak loh chinah chuan fel taka invawn reng chu a harsat chin a thleng ngei ngei dawn a ni. Pawn lama hlimna aia nuam leh hlimawm inchhungkhurah kan siam theih chuan chin dan tha lo leh nun sual hi inchhungkhura kan chhar a nih hlawm si loh avangin chung lakah chuan kan him tlang thei dawn a ni.Tu nu leh pa mahin an fate sual tur leh rui turin an thlem dawn si lova.

Nu leh pain buai reng renga hun an hmana an inchhuah chhawk zut a nih chuan an uap lovin inlamah an fate an lo awm dawn tihna a ni a, nu leh pa awm loh laiin an hlimna tur an lo zawng ve mai dawn a ni tih a chiang reng mai. Fate leh chhungkaw tan hun chep tak karah pawh hunawl insiam tum tlang ila, chu chu a tha thei ang bera hman tumin chhungkaw tan serh hran kan zir a tul takzet a ni.

Tin, Mizote hi in lenpawh dual dual chi kan ni a, a nawm pawh a nuam viau a, thenawm khawveng pawh kan inpawh thei khawp mai. Mahse hei hian a tha lo zawngin nghawng a nei ve thei tho. Inleng ngaihsak loh thu a awm si lo, chhungkua a hlim tlanga hun kan hman tur pawh inleng, tihtur nei hran lem lova lenglut satliahte avangin kan hloh phah thei a, chhungkaw tan hun kan neih loh phah thei hial a ni. Heti lamah pawh hian kan insum tlan deuh a tul awm mang e. Mi chhungkua ka tibuai dawn em tih ngaihtuah chunga inlenpawh kan zir a hun tawh viau lo maw?

4. Naupang/fate ngaihsak: Mizote hi naupang ngaihsak lo ber hnam kan ni mai angem? ‘Naupang leh haite chu ren tur an ni lo, an piang leh zel’ ti thin hnam Mizote zingah hian naupangte hi ‘sabebuh’ chauh kan hlui rei ta viau lawm ni le? An chanvo ve tur ngawih ngawih pawh chantir phal lovin ‘uite rim in nam’ ‘ min tichangel hmun’ kan tih zel chuan engthawl taka an awm ve theihna hmun an zawng ve mai dawn a ni. Naupangten engthawl tak leh hlim taka an chanvo dik tak an chan ve theihna hmun chhungkua kan din a pawimawh hle a ni. An tana tha leh tha lo thliar thiam chunga an mamawh phuhru thei tura tan kan lak a tul. Nu leh pa thuhnuaia an awma an thu an zawm theih lai hian zirtirna tha kan peka inchhungkhur nuam ti thei tura kan siam a ngai takzet a ni.

Khawvel inher danglam zelah hian nu leh pa khawvel leh naupang khawvel a inang lova, tuina zawng pawh a inang hek lo. Chuvangin an tui zawng hriatpui tumin zir peih ila, kawng dika hruai thei turin tanlak i tum thar leh teh ang u. Inchhungkhura hlimna an hmuh theih nan siam that ngai kan siam that hi tih makmawh a ni ta e. Chutiang a nih loh chuan mahni khawvel hran theuhah khawsain tumah inkawmngeih hlei thei si lovin chhungkaw khat ni lovin in khata cheng ho satliah maiah kan chhuak palh ang e.

Chhungkaw inkawmngeih tak ni tur chuan chhungkaw member tin hian mawhphurhna kan nei vek a, chu chu mahni zawn theuhah tihhlawhtlin ngei kan tum a ngai a ni. Kan mawhphurhna theuhte chu a tlangpui chauh tak takin han chhui leh zawr zawr ta ila.

1. Pa mawhphurhna: Chhungkua-ah dinhmun pawimawh bera ding kan awm chuang lo nain pa ber ko erawh a rit hle thung a ni. Pa chuan inchhungkhur enkawl thei turin tan a lak a tul a, a thlazar hnuaiah a nupui fanau an himin an hlim thei tur a ni. Ei leh bar dapna kawngah pawh mawhphurtu ber a ni lo thei lova, inchhungkhur rorelna pawh a kaihruai thei ngei tur a ni. A mawhphurhna pawh la hlei thei lo turin nupui a neih a, chhungkua a din ve ngawt chuan chhungkaw ngaihtuahawm tak a ni ngei dawn a ni. Dam loh hrisel lohna leh vanduaina chu kan sawi phak rual a ni lova, dam tha pangngai, harsatna em em nei lo pa chuan a mawhphurhna la thei turin tan a lak a ngai a ni.

Tunlaiah Pa dinhmun luah tlak lo khawp a khawsa duk dak lo Pa an tam ta hle mai. Thatchhiatna avangte leh ruihtheih thil avangte a chhungkaw uaptu ni lova tidarhtu zawk pa an tam ta. Nupui fanauten an innghahna leh an kulhpui ni tur si hi, nu zawkin chhungkua a enkawl ngai khawp dinhmuna ding an tam ta hle a ni. Hei hi a pawi takzet a ni. Chhungkua a nghawng a, naupang thanglian zel a nghawng a, chhungkaw hlim lohna chuan khawtlang leh ram thlengin a nghawng thei a ni. Pa ber chu nu tan innghahna tlak, fate tana entawntlak (hero) a nih ngei a ngai a ni. Nupui fanau a uap lum ang a, chhungkuaah inkawmngeihna boruak tha a siam a tul a ni. Pa luahlum loh chhungkua chu a zahawm tak tak thei lo.

Thaibawih nih hlauhna thlarauin a man phak lohah nupui fanaute thu ngaithla thiam mi a nih a ngai a, Hmeichhe thu a nih vang ngawtin nupuite thu a paihthlak zel chuan an inkar a zau tial tial dawn a ni. Pa a nihna pawn lama tilang thiamin, hmangaihnain chhungkua a thuikhawm thiam tur a ni.

2. Nu mawhphurhna: Hmeichhiate dinhmun chawisan lam ngaihtuahna a lian chho ta hle mai a, a tha e, chhungkaw kalphung nawr chhe hial khawpin hma kan la mai ang tih erawh ka hlau hlel love. Hmeichhiate chawikanna ka do tihna erawh a ni lo. Mitin hian mahni tih awm zawng leh mawhphurhna bik kan nei tih erawh hi chu ka pawm dan a ni. Evangelist ropui tak Billy Graham nupui Ruth Graham hian,” Ka pasal rawngbawla a chhuah laia Pathian thua kan fate ka lo enkawl a, inchhungkhur ka lo vawn hian ka pasal rawngbawlna ang tluk bawkin rawng ka bawl a ni” a ti a, a pawmawm hle a ni. Inchhungkhur hrechiang bertu leh vawng fel bertu chu nu a ni a, a dinhmun hi a pawimawh hle a ni. Hmangaihnaa chhungkua thuikhawm thiam ber chu nu a ni a, nu fing awmna chhungkua chu chhungkaw hlim an ni ngei ang. Nu hmangaihna aia nasa hmangaihna hi a awm lo an ti hial thin reng a ni. DL. Moody chuan,” Khawvela nu zawng zawng hi ka nu ang hi ni vek se chuan Tanin awm hi a tul lovang” a ti hial reng a ni. Pasal fanau enkawlna kawnga a mawhphurhna hi a sangin chhungkaw hlim leh hlim loh pawh a kutah hian a awm thui hle a ni.

Amaherawhchu, pa ber aia nuin lansarh a tum tlat chuan chhungkaw rorelna a buai a, pa ber awm laia nuin rorelna fawng a vawn tlat chuan chhungkua a kal dik hlei thei thin lo a ni. ‘Pa hlawhtlinna phenah nu a awm’ an ti thin a, nu fing chuan an pasalte an tilangsar thiamin an fel lohnaah an tuam mawi thin a ni. Pa ber a thaibawih viau chuan nu mualphona a ni. Loh theih lohna avanga nuin chhungkuaa pa dinhmun a chan hial a ngaihna lam ka sawi lova, chhungkaw awm dan pangngai chungchang ka sawi zawk a ni. Nu berin hlim taka chhungkua a vawn tlat chuan chhungkaw hlim a hring chhuak lo thei lo a ni.

3. Naupang/fate mawhphurhna: Ephesi 6:1 thu “ Naupangte u, Lalpa-ah chuan, in nu leh pate thu zawm rawh u” tih hi thu lar tak a ni a, Thufingte 10:1 thu “Fapa fingin pa lawm a siam a, fapa a erawh chu nu rihna a ni” tih thu hi kan hre viau bawk ang chu. Chhungkua a fate nungchang hian chhungkaw hlim leh hlim lohna a hril thui hle a ni. Nu leh pate laka thuruk an ngah poh leh an hlatsan thui tihna a ni a, an harsatna leh ngaihven zawngte nu leh pa hnena an thlen thin a pawimawh a ni. Inchhung aia pawn lamin a hip nasat tawh chuan chhungkua an hlim lo tan tihna a ni a, chuvangin inchhung ngainat tum hram hram a tul hle a ni. Hei hi naupang zual tan mai ni lovin thalai nula tlangval ni tawh tan pawh hriat a tul khawp mai.

Khawvel hmasawnna hrang hrangin min rawn thleng phak ve zel a, a tha lo lam kawng pawh a inhawng zau ve tial tial bawk a. Incheina leh nunphung thlengin a danglam zel bawk a ni. Mahse mahni chhungkaw mila kan khawsaka kan inchei thiam a tul. Thalai tam tak mahni chhungkaw phu lova incheite hian chhungkua an timawi hauh lova an timualpho zawk a ni. Nawmchenna lamin kan rilru a pawt nasa a, kan mamawh zawng ni hauh lo leh chhungkuain a tlin loh thlengin neih tumin nu leh pa kar kar kan tam ta hle a ni. Nu leh pa lu a hai a, chhungkaw inrelbawlna a buai zo thin a ni. Naupang leh thalai lam hian kan chhungkaw phak chin kan thlir thiam a, kan lo chhut ve a ngai a, kan chhungkaw sum lakluh leh hmanralna inbuktawk lo lutuk tur thlenga khawsak kan chin loh hram a tha a ni. Nu leh pate nena inkawmhlimna lam ngaihtuah hram a tul a, an thu kan zawm thiam a pawimawh em em a ni. Nu leh paten min hriatpui kan duh loh chin hi chu a him tawh lo a ni tih kan hriat a that rualin nu leh pate engkim kan sawipui thiam a tul a ni. Ngaihzawng lam thlengin sawipuia, kan tana tha leh tha lo min thliarpui tura kan hnaih a ngai a ni.

Tunlaiah ruihhlo leh thawmhnaw man to leh changkangin dinhmun sangah min hlangkai nia ngaihna a lian hle a, mahse hei hi setana thang hlauhawm tak a ni. Hei hian chhungkuaah hlim lohna a thlena nu leh pate ritphurh kan belhchhah sauh mai zawk a ni. Mahni nihna anga lang ngam thalaite hian fak an hlawh tawh zawk a, tumruh taka taima taka mahni hma tawn ngar ngartute hian a tawpah hlawhtlinna leh hlimna an chang nge nge thin a ni. Chhungkuaa kawmngeih leh khawingam ngai berte hian kan mawhphurhna kan hriatchian a tul a, chhungkaw hlimna kawng zawh tura mahni kan inthunun a pawimawh takzet a ni.

Khawtlang leh ram hmasawnna innghahna bul ber chu chhungkua a nih tlat avang hian chhungkaw hlim chuan khawtlang nuam a siam lo thei lova, khawtlang boruak a nawm phawt chuan ramin hma a sawn ngei ngei thin a ni. Kan ram leh khawtlang a lo nawm a, a lo than zel theih nan chhungkaw inkawmngeih, chhungkaw hlim nih i tum zel ang u.

Ka lawm e.