Chibai
u le. Mihring khawsak a lo changkan zelna kawnga pawimawh em em chu kawngpui
\ha hi a ni. Kum 5000 vel liam daih tawhah khan India rama roreltute khan
kawngpui neih \ulzia leh a \angkaizia an lo hre tawh a, inkalpawhna leh insumdawn
tawnna atan theihtawpin kawngpui sial hna an lo thawk tawh a ni. India ram
roreltu ropui, Ashoka leh Chandragupta te hunlai a\ang khan an lo buaipui daih
tawh a, a hlawhtlinna tak tak erawh Mughal-ho hunlai khan a ni thung. Tuna
India rama kawng pawimawh \henkhatte hian Mughal-ho kawng lo zawn tawh sa kha
rawn chhuiin an rawn cheibawl chhunzawm a ni. Tunah chuan India ram hian khawvela
kawngpui nei \ha 2-na dinhmun kan hauh mek a, Km 5.89 million a thui kan nei
mek a ni.
Mizoramah
pawh kawngpui pawimawhzia hre chiangtu Sapho kha kawngpui sial hna thawk
hmasatute an ni. Vai len vawi hnihnaah khan chhim lam a\anga lo kalte kha ‘Lushai
Expeditionary Force’ tia invuahin Tlabung atangin an
rawn thawk chho ta a ni. Colonel Vincent Tregear (a hnu lawkah General a kai)
hovin sipai 2000 leh puakphur 2500 bakah laipui 2 leh sai 38 nen an rawn thawk
chho ta mup mup mai a. January ni 16, 1889-ah Tlabung a\ang chuan Sai kal theih
tura zauvin (feet 4 – 6) kawngpui sial hna an rawn thawk \an ta a, March ni 11,
1889-ah mel 41-a hla Lunglei chu an sial thleng ta a ni. Hei hi Mizorama
kawngpui hmasa ber a ni. Kum 133 lai a liam dawn ta a, kan
kawngpuite pawh theihtawpa thuam \hat zel a ni a, a pawimawhzia a lang chiang
tulh tulh a ni.
Kan ram \han zel nan kawngpui hian a thawh hlawk hle a, hma sawn zel turin nasa takin a \anpui a ni. Eizawnna kawngah te, zirna kawngah te, hriselna kawngah te, khawtlang hmasawnna atan te kawngpui \ha hi kan mamawh tak zet a ni. Kawngpui \ha leh tlo hi mihring taksaa thisen leh tui insem kual dan nen hian a tehkhin theihin ka hria. Kan taksain a mamawh – tui leh thisen hi kal kual hlei thei lo ta se, kan taksa peng chhung lam leh pawn lama awmten an tuar nasain an chhiatpui hle dawn a, thihna a thlen thuai thei dawn a ni. Chuti ang bawk chuan, kan kawngpuite hi a chhiat a, kal hrehawm khawpa \ha lo a nih a, inkalpawh hleih theih loh a nih \hin chuan ei leh barah te, ni tina kan mamawh thil dangah te, insumdawntawnna te, ram hmaswnaten a tuar hle dawn a ni.
0Kawngpui
\ha neih a pawimawhnate I han thlir thuak thuak the ang.
1.
Kawng hla leh hnaia bungrua leh mihring
thlen zung zung theitu a ni. Kawngpui awm lohna hmunah chuan eng kim chhipa
phurh a ngai a, hun a duhin bungrua phurh sawn theih pawh a tlem hle a ni. Tin,
zin vei vah leh dam loh nikhuaah pawh kawngpui kan nei ta hi chu a lawmawm
ngawt mai. Kawngpuiin a pawh loh hmuna damlote tan mawlh mai hian a manganthlak
a ni. Eng anga natna khirh tuar leh hmanhmawhthlak pawh ni se, kawngpuiin apawh lohna hmun a\ang chuan damdawi in pan
turin a zawna inzawn a ngai a. Kawngpui awmna hmuna awmten a hun taka an
inenkawl theih laiin kawngpuiin a pawh lohna hmuna awmte tan chuan a hun taka
inenkawl loh avanga nunna chan palh pawh a hlauhawmin, chutiang pawh chu a
thleng nual tawh ngei ang.
Mizorama
kawngpui sial a nih a\anga kum133 lai a nih tawh hnu pawh hian kan kawngpuite
hian duhthu a la sam lo hle. Kan mamawh zawng zawng kan lak luhna chu kan
kawngpui a\ang hian a ni a. Motor lian leh sei tak tak, bungraw pawimawh leh
lian tak phurte tan chuan kan ram kawng zawh hi a huphurhawm \hin ngawt ang.
Khawvel lo changkang zelah ram hausa zawk leh state danga thil \ha awmte kan
hmu phak ve ta vek a, an neih ang neih ve kan duh a, an mamawh ang kan mamawh
ve bawk a. Chutiang thil kan lak luh dawn chuan, a pawimawh ber chu kan
kawngpui-te hi a ni. Furah ruah nasa tak a sur \hin avangin nunphung ti buai
thei khawpa lei min pawh a awm kum tin
mai a ni. Chung lei min chuan kan kawngpui a hnawh chuan ei leh bar lak luhna
kawngah harsatna kan tawk thuai \hin a ni. Chumi pumpelh thei tur chuan kan
kawngpui neihte pawh zau leh tlo tak tura siam a \ul hle.
2.
Thil siam leh zawrhna hmun te, awlsam
zawka bungrua lak luh leh sem kawngah te, kawngpui \ha hi kan mamawh deuh deuh
dawn a ni. Kan khawsak dan hmasawn
zel hian kan mamawh pawh a tipung a, kan mamawh angte siamna hmun leh a zawrh
chhuahna hmun te chu kawngpui \ha takin a pawh loh chuan mipuiin kan leina man
a to lo thei lo. Tin, kawngpui \hain a pawh loh chuan thil siam chhuah pawh a
tlem a, mamawh phuhru khawpa siam a har \hin a ni. A zawrh chhuahna piah lamah,
in tina thlen (door to door service) thei tur chuan kawngpui \ha bawk kan
mamawh a ni.
3.
Thlai leh thei thar chhuahna hmun leilet
leh huan tlawh pawh thei tura kawngpui sial hi a pawimawh tak zet a ni. Thlai
leh thei lam phei chu thil chhe hma chi a ni a, a dahna leh zawrhna hmun tur a
thlen zung zung hi a pawimawh em em a ni. Kan rama thlai leh thei thar chhuahna
hmun tlawh pawh thei tur kawng, a fur a \hala kal theihna hi a \ul tak zet a
ni. Kawngpui kan nei \ha a nih chuan lo neitute tan a \angkaiin mipui mimir tan
pawh malsawmna a ni dawn a ni.
4.
Khawmuala intlawhpawh nana kan hman chu kawngpui leh Rel kawngte hi an ni. Rel
kawng aiin motor kawng sial hi a awlsam zawkin a man pawh a tlawm zawk a. Khawi
kip pawh tlawh thei niin, tlang rama chengte tan phei chuan Rel kawng neih a
har a, motor kawngpui erawh siam theih lohna tak tak a awm lo.
5.
Khawpui leh thingtlang inthlauhna hrut rual theitu chu kawngpui hi a ni.
Kawngpui \ha a awm loh chuan thingtlangah hmasawnna a kal muang hle dawn a, chu
chuan ram pum a nghawng thei bawk a ni. Hmasawnna thlena thingtlang mite
dinhmun chawi kan zel hi a pawimawhin sawrkar pawhin theihtawp a chhuah zel a
ni. Thintlang khaw tin pawha kawngpui \ha tak a awm chuan chak takin hmasawnna
a kal thei dawn a ni.
6.
Khawpui leh thingtlang mai ni lovin state hrang hrang inkalpawhna kawng \ha hi
a pawimawh tak zet a ni. Kan ram, Mizoram ngei pawh hian kan depa awm state
hrang hrang leh ram dang (Burma leh Bangladesh) nena inpawhna kawngpui \ha kan
neih hi \ul tak zet a ni. Hei hian ei leh bar mai bakah ram leh hnam himna pawh
a keng tel a, kan state \han len zel nan a pawimawh hle a ni. Tunah chuan kan
\henawm ramte nen hian insumdawntawnna chungchang pawh sawi \hin mah ila, a
intlawhpawhna kawng ber kan neih \hat si lo chuan, thu chu boruakah a zam ral
leh mai dawn a ni. Kan sawi tawh angin, bungraw lian pui pui phur thei motor
kal theihna kawngpui zau leh \ha kan neih hi tihmakmawh a ni a, sorkar tan pawh
mut mawh hnar mawha neih ngei ngai a ni.
7.
Ram venhimna kawnga pawimawh em em chu kawngpui \ha hi a nil eh bawk. Ram
chhung buaina laka venhimna atan a pawimawhzia leh kan \henawm ramte nena kan
inrina venhim nan kawngpui \ha a pawimawhzia hi kan uar tawk thei lo vang.
Venghimtu sipai leh police-ten rang tak taka buaina awmna hmun an pan theih a
ngai a, a hun taka an thlen theih nan kawngpui \ha tak an mamawh a ni. Ramri
venhim nana kawngpui pawimawhzia hi hriain sawrkar laipui pawhin nasa takin hma
a la a, hmun tam takah phei chuan indo thlawhna \um theih turin a hisap hial a
ni.
8.
Kawngpui hi kan nunna atana pawimawh em em, a tel lova kan awm theih loh a ni. Chutiang
chu a nih avangin kawngpui pawh \ha tak leh tlo taka siam a pawimawh a, fur
khat pawh dawl zo lo va, sum pai siamna tur niawm taka kawngpui siam hi zawng a
ram neitute tan chuan thil zahthlak tak a ni. Kan ram khawpui leh khaw lian
deuhah te lirthei a pun chak em avangin kawngin min zo lo hle tawh a. Aizawl-ah
phei chuan a manganthlak tak zet tawh a ni. Traffic jam nasa hi kawngpui neih
\hat loh leh zim vang a ni pakhat a, tuna kawngpui tihzau theihna hmun la awmah
te kawngpui tihzau a \ul tak zet a ni.
Kawngpui
\ha neih pawimawhzia kan sawi laiin engtin nge chutianga kawngpui \ha chu kan
neih theih ang a, engti anga hma lak tur nge ni ang tih hi ngaihtuah a ngai a
ni. Mipuiin sum leh pai kan nei lo, chuvang erawh chuan mawhphurhna kan nei lo
tihna a ni lo. Sawrkarin hma lakna tur a han duang a, kawngpui sial hna a han
thawk a, mipui lam pawhin kan theihna chin chinah kan lo thlawp hi a \ul hle.
Kawngpui hi kan nun khawchhuah nana pawimawh em em, kan life line tak meuh meuh
a ni a, kan ngaihthah thiang lo va, kan ngaihven hle a ngai a ni.
Kawngpui
\ha leh tlo nei turin mipui lam pawhin tih ve tur kan nei tlat, chu chu han chhui
leh lawk teh ang.
1.
Kawng siamtuten \ha leh tlo taka kawng an siam theih nan mipui lam pawhin kan
lo ngaihven ve hi a \ul thui riau a ni. A bikin khaw chhungah ngat phei chuan,
\ha leh zalen taka kawng siam turin kan \awiawm thiam a pawimawh a, kawng siam
avanga lirthei tlan dan a lo danglam hlek a, nghah a \ul a nih pawhin kan hriat
thiam a \ul hle.
2.
Khaw kar kawngah hian tlawmngai pawl lam kan chet a \ul chang a awm \hin. Kan
chet loh vanga kawng siamtuten a nih tur ni pha lova an siam a nih chuan a pawi
hle dawn a ni. Kawng siam man hi a tam hle a, siam nawn zut theih a nih loh
avangin a siamtu lam pawhin an uluk ngei a \ul a ni. Sum hman ral tur phu ngeia
\haa kawng kan neih theih nan a siamtu lamin hna an thawh a ngai a, mipui lam
pawhin kan ngaihven ve a ngai bawk. Kawngpui \ha neih chu kan chanvo, kan right
a ni ve tlat a ni.
3.
Kan ram kawngte hi a zau tawk lo hle mai a, kawngpui dipa bungrua kan dah a nih
phei chuan a chep lehzual \hin. Tin, kan kawngpui te hi tui chhe paih nan emaw
thir chhut ngil nan emaw kan hman fo chuan a tlo thei lo a ni. Kawngpui \ha
neih kan chanvo a nih rualin a enkawl pawh kan chanvo tho a ni.
4.
Motor a\anga bungraw hlan thlak leh dah-ah te hian kan fimkhur deuh a \ul khawp
mai. Bungraw awmkhauh leh thil sakhat hmanga kan kawngpui hi kan tum chawrh
chawrh a nih zawngin a tlo thei hauh lo vang. Kan kawngpuite hi a neitu chu
mipui kan ni a, a hmang \angkaitu pawh kan ni bawk a. Kawngpui a chhiata
hrehawm ti ber leh a tuartu chu a bul hnaia awmte an ni bik lehzual. Chuvangin,
mahni awmna bul hnai \heuh kan enkawl hi kan mawhphurhna a ni tlat a ni
Sawrkarin
\ha leh tlo tak tura kawngpui siam hi an tih ngei tur a nih laiin mipui lam
pawhin lo hriatpui a, dimdawih taka kan kawngpui te kan enkawl a tul tak meuh a
ni.
Ka
lawm e.
No comments:
Post a Comment