Thursday, July 31, 2025

VAWKHNIAKZÂWN NGE VAWKHNIAHZAWN?

C. Lalhmingmuana


Kum tin July thla a lo thlena thu inchuh awm ziah chu Vawkhniakzâwn thla nge Vawkhniahzawn thla tih hi a ni. Tantu an awm ve ve a, Facebook leh Whatsapp group lama sawi ho laih a ni thin, ka han sawi zui ve ang e.


I. VAWKHNIAKZÂWN THLA tih hi ka sei lenna Lunglei lama kan hman dan kumkhua a ni a, tu sawi dan ka lak ni hran lovin kan hman ve dan reng niin a lang. Baptist Kohhrana kan bulpuite atang tawh khan kan hman dan kal zel niin a lang a, BCM Calendar-ah pawh hian Vawkhniakzâwn Thla tiin dah zel a ni. Fur laia khawlai diakah vawk chhuak thinin, an hniak pawh a awm zâwn zut mai thin a, chuvang chuan he thla hming pawh hi phuah a ni tih chu kan hriat sa reng kha a ni. Vawkhniakzâwn tih hi hman thin dan tho a ni reng a, hetianga sawi hi chhim lamah hian kan thahnem deuh bik em ni ang le? Zir zau ta ila, lehkhabu leh lehkha pawimawha Vawikhniakzâwn Thla an lo hman tawh dan thenkhat i han en teh ang.


1. The Mizoram Gazette (Extra Ordinary) 25.7.2013, Issue no-371 (2017 thleng  Vawkhniakzawn Thla tiin a inziak)

2. Khumi Hnam Chanchin. Tribal Research Institute, Govt of Mizoram, phek - 41-na

3. Mizo Pasaltha Taitesena Chanchin. R. Khualluna, phek - 33-na

4. Ka Ram leh Kei. R. Vanlawma, phek - 35-na

5. Ka Lungkham. B. Lalthangliana, phek - 143-na


II. VAWKHNIAHZAWN THLA tih hi Mizoram hmar lam bialah hian an hmang deuh bik a ni maithei. A kohhran ang zawng pawhin han thlir ila, Vawkhniahzawn Thla tih hi Synod Bookroom lehkhabu chhuah, ‘A Lai Bu’ (1978)-ah khan a lo inziak daih tawh a ni. A lam rik dan nia an sawi thinah pawh hian ‘zawn’ lai hi an lam ri tawi sang deuh vah a, ‘chaw a dawn nawn’ tiha ‘nawn’ ri hian an lam nghe nghe. ‘Hniah’ tih thumal hi mi thenkhatah chuan a mikhual deuh maithei a, keimahah erawh a ni lo thung. Naupan lai (ti ve ngial ila) khan infiamna pakhat, innâpna kan tih mai hi kan uar viau thin. Thing, kut zungpui aia lian hlek tawng chen velin kan tan a, chutiang tiat vel thing tho, a hmawr tawn suih zum, khâp aia tawi hlek hi kan vaw kâng a, kan vaw thlawk thin. A thlawh hlat zawng teh nan ‘han hniah rawh le’ kan ti a, ke insi chat chatin kan pena a hniahtu pawh mi pakhat kan ruat bik thin. Vawkhniahzawn Thla tih hman chhan atan pawh a inmil hle tho a ni. Vawkhniahzawn Thla tih an lo hmanna lehkhabu thenkhat han tar lang ve leh ta ila.

1. A Lai Bu. Synod Bookroom, phek - 41-na

2.  Mizo Ţawng Grammar. K. Zawla, phek - 121-na

3. Zo Nun. J. Malsawma, phek - 100-na

4. Hmanlai Mizo Kalphung. James Dokhuma phek - 160-na

5. Mizoram Gazette (Extra Ordinary), 24.9.2019, Issue no 629


III. INRAWN KHAWMNA: September 8, 2011 khan I&PR Department huaihawtin I&PR Auditorium-ah inkoh khawm a ni a. Chi peng hrang hranga upa deuhte bakah, MUP,  MHIP, MAL, MWA, etc an tel. Heta an thu chai ber chu Thiţin Thla leh Mizo tawnga July thla hming chungchang a ni. July thla hming sawi dan chi thum Vawkhniakzawn, Vawkhniakzawm, Vawkhniahzawn a awm thu pawh sawi chhuah a ni a. Kal khawmte chuan ‘Vawkhniahzawn Thla’ tih chu an pawm tlang ta a, I&PR leh Synod pawhin an hmang zui ta zel a ni. 


IV. SAWI ZAUNA:  

 1. Mizo tawnga July thla hming dah chungchanga an inrawn khawmnaah hian Baptist Kohhran atangin emaw, chhim, chhak, thlang lam atanga aiawh intira koh an nih leh ni loh ka hre hauh lo; an ko tel lo a nih ka ring zawk mah. Ko tel ni se Baptist hruaitute chuan Vawkhniakzawn Thla tih hi an din ngheh em emna tur a ni a, an tel ve chung pawha Vawkhniahzawn Thla tia a tlu tho a nih chuan mi dangin an tam hneh a ni ngei ang. He inrawn khawmnaa telhote leh lehkhabu chhuah tawh atanga thlirin an thu tlukna tur hi a chiang sa mai awm e.


 2. Heta a ko khawmtu hi I&PR Department a ni a, a kal khawmte chu NGO leh sawm bikte a ni. Vawkhniahzawn Thla hi a dika hman zel ni se, a dang hi chu a dik lova hman zui zel ni suh se ti thei tura thu nei (regulating authority) erawh an awm lo. Tunah chuan Mizo tawng chungchanga thu neitu, dan ang thlapa din MLDB a awm ta a, eng tin tak sawi zui ang maw le? 


 3. Vawkhniahzawn lam rik dan chungchang, a bikin ‘zawn’ lam dan hi ka han sawi zui teh ang. Kan sawi tawh angin, July-ah hian ruah a tlak tam avangin khawlaia vawk leng chhuakte hniak a awm zâwn zut mai thin a, chu chu a Mizo hminga an phuah chhan pawh a ni e. 'Tun karah ni thum lai chawlh a awm zâwn em? Chawlh a awm zâwn chuan ka zin ang' ti ta ila, heta ‘zâwn’ hnuhnung zawk hi kan lam hniam sei a ni. Vawkhniahzawn Thla tiha ‘zawn’ tak hi ‘chaw a dawh nawn’ tiha ‘nawn’ ang hian a ri tur a ni an ti a, a fuh chiah ang em le? Thil awm zâwn (adverb) chu a kan lam hniam sei thin si a. Hetih lai hian ‘zawn’ tho verb thumal dang hi han en ta ila, 'Rovi’n nihliap min zâwn (verb), min zawn (verb inflected) loh chuan ka huh vek ang'. Heta zawn hnuhnung zawk hi a inflected/modified form a ni a, ‘chaw a dawh nawn’ tiha ‘nawn’ anga lam rik a ni. Vawkhniahzawn tiha ‘zawn’ hi kan lam tawi san ngawt chuan ‘zawn (verb)’ inflected form a ni dawn a, ‘zawn (adverb)’ hian a hmaa thumal ‘hniah (verb)’ hi a rawn tichiang (qualify) tur a ni zawk dawn lo’m ni? Vawk(noun)+hniah(verb)+zawn (verb inflected) tiin thumal pathum kan compound dawn tihna a ni.


 4. Mizo ţawng hi a lam rik danin a hril (tonal language) a ni a, hei vang hian chhim, hmar, chhak leh thlanga kan thu lam dan hi a inang lo fo; kan hriat thiam a ngai hle. Tin, bial hrang hranga thu lam dan inang lo (regional variation) hi kan hriata kan inpawmpui a ngai bawk. Chhim lamah kawiâm kan ti a, hmar lamah kâwlthei an ti thung; a dik lo intihsak ngawt chi a ni lo. Hnawl zawk nei ta ila, a hmangtute chu an lawm lo hle ang. Vawkhniakzawn/Vawkhniahzawn thla chungchangah pawh hian dik/dik lo zawk kan sawi palh ang tih a hlauhawm hle, regional variation huanga kan daha kan inpawmpui loh chuan a fel lo thei hle dawn a ni.  


 5. Ţawng hian min pawh hnaih theih rualin min ţhen hrang thei bawk. Mizo ţawng ţhang mek pawh hi dimdawi tak leh inlungruala kan dawm kân loh chuan kan thlauh keh palh a hlauhawm thei tlat. Ziaktu tam emaw, sawitu/rawttu tam vang ngawt emawa dik/dik lo ngawt thei a nih lohna lai hi kan hriat a ngai tak zet a ni. Mizo ţawng chungchanga thu neihna sâng tak pek, MLDB pawh hian tuna an kal anga Aizawl chauh huama kal lovin chhim, hmar, chhak leh thlang huapa hma a lak loh chuan, Mizo ţawnga hma min sawntir tur em maw kan tih kha ‘Zunteii nu siam ang’ chauh a ni thei dawn a ni.


V. HNU KHARNA: Ţawng zir mi chu a rilru a zau tur a ni an tih thin angin ram bial hrang hranga thumal kan hman dan chungchangah pawh hian rilru zau tak kan put a ngai hle. Vawkhniakzâwn Thla leh Vawkhniahzawn Thla chungchangah pawh hian dik tih zawk leh pawm zawk awm lo va, kawiam leh kawlthei anga dik ve vea kan pawm a ngai a ni. Chuti a nih loh chuan inhnialna tawp thei lo siamtu leh min ţhen hrangtu a ni thei tlat a ni. Rilru zau tak puin kan Mizo ţawng hi i tihausa zel ang u.