Saturday, January 30, 2021

TLEIRAWL LEH RAWLTHAR


Ziaktu:- C. Lalhmingmuana

Mizo ṭawng thumal kan hman pawlh, awmze hranga kan hman tho, a lam rik danah inpawh tawnna awm si thumal a ni. A awmzia chu kan hre viau nain inhnial nana hman a ni leh ṭhin a, a sawitu azirin hman dan a hrangin lam rik dan pawh a dang nge awmna hmun azira hman dan dang ta mai tih erawh hriat a harsa viau thung.

TLEIRÂWL: Mizo ṭawng dictionary hrang hrang – Zotawng Dictionary, Remkunga Dictionary leh Pu Buanga Dictionary-te hian ‘naupan hun kal pel ṭan tawh, nula la ni chiah si lo sawina a nih rualin hetiang rual mipa sawi nana hman a nih tho thu an sawi bawk.  Chuvangin, tleirâwl tih thumal hi chu hmeichhe sawina (feminine gender)  a nih rualin mipa sawi nan pawh hman theih niin, hmeichhia leh mipa sawi nana hman kawp theih (common gender) a ni tih hi pawm fel mai ila a hahdamthlak ber mai awm e.

K. Zawla lehkhabu, 1964-a tihchhuah  – ‘Mizo Pi Pute leh An thlahte chanchin’ phek 240-naah chuan ‘Keipui chimawm leh tleirâwl Bawkkuia’ chanchin a inziak a.

NEHU Pre University zirlai ni ṭhin, ‘Nauban (Mizo ro bawm)’ bung thumnaah chuan Lallianvunga chanchin sawiin, “Tleirâwl nun tlang tak” a nih thu ziah a ni.

James Dokhuma lehkhabu, ‘Thla Hleinga Zan’ bung hnihna, phek 9-naah chuan, “Tlangval tleirâwl pahnih” tih a ziak lang bawk.

Ziaktu tam takin tleirâwl chungchang hi hrilh fiah kher lo pawhin an ziak lang a, kan chhui vek seng lovah ngai mai ila. Tuna ka han lak chhuah aṭang pawh hian ‘Tleirâwl chu hmeichhe sawi nana hman a nih rualin mipa sawi nan pawh hman a ni’ tih hian a fiah mai awm e. Rempuia R Lutmang phei chuan a lehkhabu – ‘Zotawng Thu Nawi’ tihah bung khat tawp thupuiah ‘Tleirâwl’ a hmang a, an hman daihzai theihzia sawi nan  “Lalkaia daih vel ṭhi ang maiin kil tinah daihzai taka hman theih a ni e” a ti hial a ni.

RÂWLTHAR: Tleirâwl chungchangah hi chuan kan len tlak a rual thawkhat tawh viau laiin ‘râwlthar’ chungchangah erawh thu khat kan la vaw hlei thei lo niin a lang. A lam rik dan ringawtah pawh kan hman dan a la inang lo nuk mai a, a dik zawk awm ngei tur nia a lan avangin kan inlungrual hun a nghalhlelhawm hle a ni.

Râwlthar chu tute nge? Engtin nge an lo sawi/ziah ṭhin?

Mizo Hla leh A Phuahtute Chanchin’ Dr Lalruanga ziak phek 29-naa Awithangpa chanchin a sawinaah chuan “Râwlthar a nih chuan mi fel tak leh hawihhawm tak a lo ni ta a” tih a ziak.

‘Lalsangzuali Sailo Hla phuahte’ Vol -2, 1st Edition B. Lalthangliana ziak phek 174-naah chuan motor chetsualnaa thi ta Ramchangliana, Lungmual, Aizawl chhungten an fapa puala hla phuah tura an ngenna chu tihhlawhtlinsakin Feb ni 16, 1989 khan a phuah ta a. Chang khatna tlar hnihnaah chuan “Ka enchimloh dawntuai râwlthar ve kha” tiin chu râwlthar, matric pass hlim chu a sawi.

‘High School Vernacular (Mizo) Zirpuitu’ Lalzuia Colney ziak, kum 1978-a tihchhuah, phek 100-na leh 101-naah chuan F. Laltuaia hla phuah ‘Tleitir Lungmawl’ chu rawn tar langin; ‘Tleitir lu kir Fen-chhingi’ tih chu tleirâwl sam kir leh pawnfen chhing tiin a hrilh fiah a. ‘Tleitir kekawr zuih lu buk’ tih chu râwlthar kekawr zuih leh lu buk tiin a hrilh fiah bawk.

Kum 1956-a tihchhuah, ‘Hmasang Mizo Awmdan’ Pastor Challiana ziak, bung 5-na ‘Zawlbuk’, phek 19-naah chuan, “Tin, an lo râwlthara tlangval an ni tih chhinchhiahna a lo awm a, zawlbukah an riak leh a” tih a ziak lang.

‘English – Mizo Dictionary’ Lalropara Pachuau ziakah chuan ‘stripling – râwlthar, tlangval naupang’ tiin a hrilh fiah.

Pu Buanga dictionary kan tih mai ‘Dictionary of the Lushai Language’-ah chuan ‘râwl-thar, noun, a young man, a youth’ tiin a ziak.

J.F. Laldailova dictionary-ah chuan Sap ṭawnga mipa sawina chu hrilh fiahin ‘stripling – n, râwlthar’ tiin a ziak.

Mipa sawi nan bika ‘râwlthar’ thumal hmanna hi a tam hle. Tleirâwl tih chu hmeichhe sawina a nih rualin mipa sawi nan pawh an hmang a, common gender-a hman theih a ni tiin ka sawi tawh a. Râwlthar bik erawh common gender atana hmang lovin ‘mipa bik sawi nana hman a ni’ tih hi a chiang viauin a lang.

Chutih lai chuan, thuziak dangah common gender ang dawn dawna ‘râwlthar’ hmanna a awm ve tho bawk. 

Zoram Zirna lam Chhinchhiahna (The Records of Zoram Education)’ Lalhmuaka ziak, phek 46-naah chuan, “Upa Rokunga hian râwlthar (ṭhalai) a awi a, Pu Vankhama hian râwltharho a tilungleng” tiin a ziak.

‘Thu leh Hla Chhiar Hlawkna’ tih thupui hmanga KTP tana a paper present-ah Prof Laltluangliana Khiangte chuan heti hian a ziak. “Fiah taka chhut (print quality) dak thlarh ni ziah se. “Tum tum chu a fiah lo deuhva...” tih ngai lo turin Editorial Board-in taihmak chhuah se, Press lam enpui zel se. Thu chhuah turah pawh râwlthar lam ngaihnat zawng bilh luh tam ni se, ṭawngkam dik, zangkhai si hman hram hram ni se.” tiin a ziak.

Lalhmuaka ziahah hian râwlthar hi hmun hnihah inang lova a hman tlat avang hian ‘rawlthar thumal hrilh fiahna atan chuan a derdep’ deuh niin ka hria a. Pakhatah ṭhalai tiin a kualkhung a, a dangah kualkhungna tel lovin a hmang bawk a. Chuvangin, râwlthar tih chu common gender ang dawna a hman laiin awmze thuhmun lo niawm taka hmun hniha a hmanna hian ṭanfung lak tlak tak min pe lo tiin a sawi theih awm e.

Kan mi thiam, Prof Laltluangliana Khiangte-in a paper present-a ‘rawlthar ngaihnat zawng’ a tih hian common gender-ah a hmang nge mipa tleirawl ngaihnat zawng a kawk bik tih erawh a thu ziah dan atang hian a lang chiang lo hle. Amaherawhchu, amah hi Mizo tawng lama kan mi thiam, Mizo Language Committee (MLC) khaipate zinga mi a ni a; MLC duh dan zuiin râwlthar chu mipa sawina (masculine gender) a ti ngei ang tih erawh rinhlelh rual a ni lo.

Lehkhabu leh thuziak hrang hrang kan hmuh theih atanga a lan chian danah chuan, ‘râwlthar’ tih thumal hi hmeichhia leh mipa sawi kawpna (common gender) ni lovin, mipa sawina bik (masculine gender) niin, mipa tleirâwl sawina ngei a ni tiin huai takin kan sawi thei ang.

RAWLTHAR AWMZIA LEH A LAM RIK DAN: Mipain a naupan hun a rawn pel chho a, a taksaa hmul awmah pawh puitling zia a rawn lang chho va, an aw rik pawh a rawn thum ta deuh hlut a. Chutih hun lai aw rawl chu, ‘til pawr aw’ tite’n an sawi mai thin bawk a. Pastor Challiana khan “Tin, an lo râwlthara tlangval an ni tih chhinchhiahna a lo awm a, zawlbukah an riak leh a” tiin an rawn danglam chhoh dan a ziak bawk a. Chutianga aw râwl a lo danglam takah chuan naupan hun kal pelin tlangval an hnaih ta hle tihna a ni a. Chuvangin, naupang leh tlangval inkar hun rawn hmangte chu ‘râwlthar’ tia kovin, ‘râwl’ tih pawh chu aw râwl lo danglam ṭan an ni tih tilangin ‘aw râwl’ tiha ‘râwl’ anga lam a ni ta a ni. 

Mizo Tawng Dictionary (A Lam rik dan nen) tih lehkhabu, C. Chhuanzawra ziahah chuan rawlthar awmzia leh a lam rik dan chu – ‘tlangval tir, mipa tleirawl. A lam rik dan: râwl hi tleirâwl tiha râwl anga lam lovin aw râwl tiha râwl ang a lam tur’ tiin a inziak.

Tleirâwl leh râwlthar chungchangah chuan, kim lo taka thuziak awm sa ka han lak chhuah aṭang ngawt pawh hian thutlukna fel tak a siam theih mai awm e. Kan Zoṭawngah hian a lam rik dan azira awmze danglam thei kan neih hlawm avangin kan fimkhur a ngai hle a. Kan ṭawng a nih anga a vawn him kawngah pawh ṭhahnem kan ngaih a ṭul hle. Chutih laiin, ṭawng zira a awm sa tihausa tur chuan rilru zau tak kan put a pawimawh a; tunhma lama an lo hman tawh dan thlir chungin, ziakah pawh a dik theih dan kawng kan zawn hram hram a pawimawh a. Ṭawng hlui thi mai tura lang vawn nun kawng pawh hi kan ngaihven a ṭul tak zet a ni.

No comments:

Post a Comment