Saturday, August 31, 2024

MITTHI NGE KAN RAL AN CHHUNGTE?

 

                 C. Lalhmingmuana

He thu hi inhnialna tawp thei lo ang maiin sawi chhuah a ni fo mai. ‘Râl’ tih awmzia tak pawh hi sawi fiah thiam a har a, a thumal ţobul lah chu hriat phak rual niin a lang lo. ‘Mitthi kan râl a, a râlna chu a chhungte kan pe’ tih hi sawi dan tlanglâwn tak pawh niin a lang. Chutih rualin, ‘Eng mah hre tawh lo chu va râl thu a awm lo, mitthi chhungte ngei hi alawm kan râla râlna thilpek pawh kan hlan ţhin’ tih hi mi ţhenkhat sawi dan a ni bawk.

Mitthi râl chungchangah hian sawi thui thei deuh leh sawi fiah thiam deuh chuan ramhuai hnathawh aţanga he thumal hi hmang kan ni tih ang zawngin an sawi bawk. Huai sual pakhat a awm a, chu huai sual luhna inah chuan thihna a thleng ngei ngei ţhin an ti. Chutianga thihna a lo thlenin, an ţhen leh rualte chuan, “E, huai sualin a lo tlawh ve ta che u a ni maw? Kha huai sual kha kan râl ve tho a ni e” tiin zu bel emaw rawn kengin an ţhu khawm ve ţhin. Hetianga sawi hi, a finfiahna tak awm lo mah se, mitthi râl kan kalpui dan nen hian a induh ve viau tho va, hnawl ngawt chi chu niin a lang lo.

Hmanlaiin mitthi an lo râl ve ţhin em?

Thuziak hrang hrang, ka ban phâk chin ka han chhiar kual hian, mitthi mai lo pawh nungcha thlenga an râl thu kan hmu a; râlna thilpek an hlan leh hlan loh lam ai mahin engtin nge an râl ţhin tih kha a pawimawh lai leh kan ngaihven tur zawk tak pawh a ni e.

(a)      Kâng râl ni: Hmanlaiin lo an hâl tukah eng hna mah thawk lovin, an lo hâlnaa kâng hlum ta nungchate râlna ni atân an hmang ţhin. Râlna thilpek hlan tur a awm lo va, thiltihin nungcha kâng hlum tate an râl a ni tih an lantir.

Thu lakna: Mizo pi pute leh an thlahte chanchin p-256 (K. Zawla), Slash and burn: Farming in the Third World forest p-64 (Peters, William John)

(aw)   Mizo leh Vai chinchin bu, (1924) p-86-ah hian Thangrikhuma’n kum 1923 December thlaa hmar lam khaw thum lai a tlawhnaah lalten mitthi an râl thu a sawi a. Hmanlaia Sailo lalten mi chhe dai kil kara cheng inah mitthi an râl ngai lo thu a sawi lang tel bawk.

(b)      James Dokhuma lehkhabu, ‘Mizo ţawng kalphung’ tih lehkhabuah hian râl awmzia a sawi fiahnaah ‘mitthi râl’ tih ţawngkam hi a hmang (p-19 & 33)

Pi leh pute hun lai kan han thlir pawh hian mitthi hi chu an lo râl ngei thin a ni tih hi rinhlelh rual a ni lo. Tuibur/vaibel zuk tur leh vaihlote kengin, a thenin zu bel an lo pu lut bawk a, chu chu an inrâl dan a ni. Hun a lo liam zel a, hmanlaia an inrâl dan ang diak diakin a kal theih tawh lo va; Kristian kan nih hnuah phei chuan zu bel put luh te phei chu a tina tin chhin chi pawh a ni lo. Kristian hmasate thu relah pawh mitthi râl nana zu bel put luh an khap thu sawi a ni thin. Ţhang lo thar zelah kan mitthi râl dan pawh a lo inthlâk danglam a, sum leh pai zawnga inrâl kan lo uar chho ta a ni. Kan pi leh pute hun lai angin kal zel a rem loh avang leh hun inherin a rawn her chhuah a ni ber mai e. Kan râl ber mitthi erawh thilpek dawng thei a nih tawh loh avangin a dawng thei, la dam lai ngei, a chhungte kan pek a ngai a ni.

Mi thenkhat, vanduaina tawka an in leh lo an chân emaw, mi sual kut tuar a an neih hlu an ruksak emaw hian, mi thenkhat chuan ‘ka râl e’ tiin pawisa emaw an lo pe ve mai ţhin a ni awm e. Hei hi erawh mitthi râl kalphung a nih loh avangin huang khata khung theih niin a lang lo. Tin, an neih thil hlu an chân avanga ‘ka râl e’ tia thilpek kan hlan hian, a nihna takah chuan kan râl a ni lo va, kan ţanpui a ni mah zawk.

Chuvângin, mitthi chhungte ni lovin, mitthi ngei a ni kan râl ni; râlna thilpek erawh a dawng theitu ngei kan hlân thung.

 

No comments:

Post a Comment