Thursday, October 10, 2024

MÎM KÛT LEH MIZO KRISTIANNA

 


Lurhpui a s^ng khi e, vanhnuaiin an hril e.
A chh$pah chuang ila, fam ka ngaih khua lang maw?

Mahni hunah, mahni ph^k t^wk \heuhvah hringnun piah lam ram kan thl$r a; chu hmuna ch>ng kan nih loh av^ng leh kan la ch>n ngai lohna hmun a nih av^ngin kan khaw thl$r a chiang si lo. Pi leh pute hun lai pawh kh^n an ph^k ang t^wkin hringnun piah lam ram awm d^n tur an ngaihtuah ve \hin a, kal hmasate chu ngaiin an thl$r a; Lurh tl^ng s^ng a\angte chuan an ch>nna hmun lang mial se tiin duhthu an s^m \hin a ni ngei ang.

Hnam hrang hrang hian thih hnua awm d^n tur an ngaihtuah nasa hle a, an ngaih d^n pawh a inang lo viau hlawm. Hnam hrang hrang rin d^nah erawh thil pahnih inang fu fu a awm thung; chu chu kan dam laia kan thil tihin thih hnu awm d^n a nghawnga rinna leh thih hnuah chuan dam laia khawsak d^n ni chiah lo, khawsak d^n danga la khawsa tho tura rinna a ni. Mizoten mitthi khua leh pialr^l awm kan ring ang hian hnam hrang hrang pawh hian an lo ring ve deuh vek mai a. Hmun nuam tak leh hmun nuam lo tak awma rinna hi kan nei tl^ngpui niin a lang.  Mesopotamian-ho rin d^nah erawh chuan thih hnu ram hi a nuam d^wn l>m lo hle, vaivut eia chatuana hlimna awm tawh lohna hmuna khawsa turah an inngai thung.

Kan pi leh pute rin d^n leh hnam \henkhat rin d^n hian inanna thui f< a nei a, chhui zau ch^kawm tak pawh a ni. Hmanlai kan pi leh pute chuan mitthi thlarau chu Rih Dil panin a kal a, Hringlang tl^ng a\angin khawv>l an han thl$r chuan an lung a l>ng >m >m \hin; mahse, Lungloh tui an ina Hawilo p^r an tawn hnuah erawh chuan khawv>l an ngaihna chu a reh ta a, mitthi khaw lam panin an kal ta \hin a ni. Mitthi khaw luhna kawtchhuahah chuan Pawla leh a nupui Sanuin kawngka an lo v>ng a, hrem ngai an lo hrem \hin a ni. Chu an awmna hmun chu Z$ngvunz^wl an ti a, Z$ngvawnz^wl, Z$ngv^nz^wl tia sawi an awm bawk. Chu hmun an pelh hnu chuan Mitthi khuaah an l<t a, dam lai hun ang bawkin ei leh b^r an zawn a la ngai tho a ni. Mitthi khaw piahah chuan Pial lui a awm a, chumi piahah chuan Pialr^l a awm. Pialr^l chu thawngchhuahpa ch>nna hmun, hmun nuam a ni a, hna thawh a ngai tawh lova faihawta ch^wm turin an ch>ng \hin.

Rih Dil hma lam: Hmanlai Mizote rin d^n chuan mi an thihin a thlarau chuan a chhip a t^wn k^u a, tungchawah l^wnin khanchhuk a zawh a, ch^r lamah a chhuak \hin. Rih Dil panin a kal vang vang a, a han thlen hnuah lo l>t lehin an in bul hnaiah leh d^i v>lah a ch>ng ta \hin a. Hmeichhe thlarau chuan zawlb<k a tlawh a, mipa thlarau chuan tuikhur a tlawh \hin. Hei hi an dam laia an kal ngai lohna ve ve a ni. An chh<ngten thi\in an hman hma loh chuan an in chu an tlawh fo va, an chhungten an thlai chhiahna hmangin an inhnangf^k ve \hin. Mi \henkhat chuan chaw an k$l laiin an chhungte thi tawh an la \$n si lohte t^n \hutna an kian ve bawk \hin a ni.

Mîm K<t \obul: Rin d^n tl^ngl^wnah chuan M$m K<t hi Tlingi leh Ngamate chanchin a\anga hman \an a ni. Eng tik hun lai a\angin nge hman a lo nih erawh chu z^wng lu deh ang maia chiang chuan hriat ph^k rual a ni lo. Ziak mi \henkhat chuan kan pi leh pute Seipui khura an awm lai khan an lo hmang tawh niin an ring a, chu chu kum 1500 b^wr v>l niin an ngai, a kum tak erawh hi chu sawi huai a har hle thung. Mitthi \in/thlah hi K^wlho pawhin an lo ti \hin ngei a ni tih a hriat a; chuvangin, K^wl phaia kan ch>n laia kan hman \an daih tawh chu a ni ngei ang.

M$m K<t hming lo chhuah d^n pawh hi sawi d^n a inang thei meuh lo va, sawrkarin logo siam meuhva M$m K<t kan han hman t^kah khan ngaih d^n a rawn ph$r ta deuh hluai a, social media lama inhnialna a rawn chhuak zui ta bawk a. A hming hi vaim$m (maize) a\anga l^k tih leh m$m (Job’s tear) a\anga l^k tih thuah thu kan inchuh zui ta deuh chu a ni a. Kan hr^nghluiho z$ngah pawh ziah d^n inang lo a awm a ni tih hmuh a ni zui ta z>l a, a engti zawng pawhin \an chhan tur \ha tak chu a awm hrim hrim mai a ni. Vaimim seng zawha hman a nih av^ngin M$m K<t tih a ni tia \ang an awm laiin, m$m rah hun lai tak a nih av^nga a hming pawh pu zui ta nia sawi an awm bawk. Kan hr^nghluiho thu ziak mahin min tihbuai tawh n^k alaiin J. Shakespear (Tarmita) kh^n vaimin chhang (maize cake) leh m$m chhang (Job’s tear cake) an ei thu a lo sawi ve chiah mai bawk si a (The Lushei Kuki Clan) ngaihtuahna a tiph$r lo thei lo a ni. A hming lo chhuah chhan chu eng pawh ni se, rilru zau tak kan put thiam a ngai zawk niin a lang a, mitthi pualin M$m K<t an hmang ngei a ni tihah hian duh t^wk mai ila a hahdamthl^k mai awm e.

Mîm K<t hman \an d^n: Tlingi leh Ngama hi naupan lai a\angin Khuanu’n inkawp tura a duan ang maia khawsaa sei lian an ni. An inneih hnuah Tlingi chuan a thihsan ta hlauh mai a, Ngama lungl>ng chu a v^n ruai a, a \ap a \ap a, a \ap hlum ta a. Mitthia khuaah a zu kal a, Tlingi a zu hmuh chuan a lo ch>r >m >m mai a. Ei tur \ha mumal an neih loh av^nga chutia ch>r ta >m >m a nih thu lo hrilhin, Ngama chu haw leh thuaia an lova thlai rahte phura pe turin a ti a. Ngama a lo harh chuan Tlingin ngenna ang ngei chuan lovah kalin ei tur a va phur haw \euh mai a; mahse, a mit tui av^ng chuan a khaw hmuh fiah lovin tui<m hunna bulah chuan tluin a thlai rah phurh pawh a bun ta vek mai a. “Tlingi, i thlai chin rahte hi ei rawh aw” tiin Tlingi chu \ap aw \euhvin a ko leh ta a.

Fav^ng k^wl a lo >n chuan Ngama lungl>ng chu a \ap hlum leh ta a. Mitthi khuaah chuan a zu kal leh a; mahse, Tlingi chu a lo thau m<m ta k^ng mai a, a lo hlim >m >m mai bawk a. A chhan a han zawh chuan Tlingi chuan thlai rah a rawn p>k a lo ei av^nga chutia hlim leh thau ta niin a insawi a. Ngama a lo harh leh t^kah chuan, a thlai rahte Tlingin a lo ei tih a hriatin kum tinin thlai thar hmasa apiang chu Tlingi t^n a chhiah ta \hin a ni. Chuta \ang chuan mi dangin lo hriain Ngama tih ang chuan an chhungte thi tawhte pualin ei tur an chhiah ta \hin a ni.

Mîm K<t hman d^n: M$m K<t hi mitthi pual k<t a ni a, an chhungte thi tawh ngaia an \ahna hun a nih av^ngin ‘|ahna K<t’ te pawh an ti bawk. Kum tin August thla t^wp emaw, September thla de t$rah emaw an hmang \hin. A t$rah chuan chh<ngte thi nei hnaivaiin thlai leh ei tur chhiahin an hmang \hin a, a lo reia v^ntl^ng k<t at^n an lo hmang ta a ni.

M$m K<t lo thlen hma a\angin an inbuatsaih a, chhang d>ngin z< an sa a, an thlai tharte an phur khawm bawk \hin. An thlai chi hrang hrang leh chhangpai te chu mitthi pualin an chhiah a, an chh<ngte thi tawhte chuan an rawn ei ngeiin an ring \hin. K<t ni chuan lus<n zai an sa a, z< te an in a, nil>ngin an \ap an \ap \hin. Ni khat emaw lek hun an hmang nain hna thawkin an chhuak vat chuang lo va. Ni thum chinah an thlai chhiah hun kha a t^wp a, a duhin an ei thiang tawh a; mitthi thlaraute pawh chu mitthi khaw lam panin an \$n tawh \hin a ni.

Thi \în leh Mizote: M$m K<t a lo zawha mitthite an \$n takah chuan hna thawkin an kal leh thei ta a, mitthite n>na hun an hmang tl^ng nia an hriat hun pawh a t^wp tawh av^ngin anmahni tawng leh turin beiseina an nei l>m lo. Mitthite chu kal vang vangin, Hringlang tl^ng a\angin lungl>ng takin khawv>l rawn thlir mah se, Hawi lo p^r leh Lungloh tui chuan a \hen hrang a, mitthi khawv>l leh mi nung khawv>l chu tihch>t rual loha daidan a lo ni ta a ni.

Hetih hun lai hian Mizote nun chu thim thuneihnain a thuhnuai tlat a, ramhuai tlawna inthawi r>ng r>ngin hun an hmang a. Thih hnu khawv>lah pawh beiseina nei s^ng thei lovin, thangchhuahpa tih loh chuan mitthi khuaa mi nungte thlai chhiah hmanga khawsak b^k duhthu an s^m ph^k lo a ni. Tl^ng leh p<k, lung leh thingk<ngah te chuan huai awmin an ring a, chu chuan an nun a tich>p hle a ni. Dam loh nikhua leh an sakhaw thilah pawh b^wlpu leh sad^wt b^k innghahna tur an nei lo va, an nun chu thimin a khuh a ni ber e.

Pathian awm an ring em? Ring tehr>ng e; mahse, eng ang nge a niha eng nge a tih ber \hin erawh an chiang chuang lo. Engkim hmua hre vek leh v^n chung s^ng taka awmah an ngai a ni. Chung Pathian, Khuanu, Pu Vana, Khuav^ng tiin thlarau \ha mi, anmahni v>nga mals^wmna leh vanneihna thlen \hintu an sawi \hin a. ‘Khuanu’n bawkkhupin mi thl$r, Khuav^ngin min hual, Pu Vana thl>ngpui hn<k ri’ tih te hi an sawi lan \hin a ni.

Rom 1:20-ah chuan, “A thil hmuh theih loh (a chatuan thiltihtheihna leh a Pathianzia) chu khawv>l siam tirh ata fiah taka hmuhin a awm a, thilsiamah chuan a lang a ni…” tih kan hmu. Kan pi leh pute khan Pathian thilsiam, leilung leh a chh<nga awm mai b^kah v^n boruak zau tak an thl$rin, ch<ng zawng zawng siamtu Pathian chu a awm ngei an ring a ni. Chu Pathian chuan engkim chungah thu a nei a, mi \ha a ni a, mihringte a sawisa ve ngai lo va; chuv^ngin, a hn>na inthawi pawh a \<l kher lo, min humhima mal min s^wmsaktu zawk a ni an ti. Ramhuaite erawh chu anmahni tin^a sawisatu leh tibuaituah ngaiin an hlauh tlawn a, puithiam hmangin an inthawi \hin a ni. Inthawi d^n leh inthawi chhan chi hrang hrang pawh an nei a ni. An ch>nna nia an rinte chu an tlawh pawh ngam ngai lo va, tihbuai an hlau hle \hin. Ch<ng an puithuna chuan an nun chu a tir^l\i a, ramhuaite chu an bia ni lovin anmahni tlawnin an inthawi mai z^wk a ni.

Zal>nna d^r a ri: Kum tam tak chh<ng thimin a sal behna ata zal>nna d^r ri mawi a rawn thang ta a. Tuipui r^l a\angin mi ngo, a hnua Zos^p an tih t^kte chu lo kalin, Chanchin |ha lawmawm >m >m an rawn thlen ta a ni. Chu Chanchin |ha chuan an hlauh >m >m ramhuaite hnehna thu a rawn ken av^ng chuan an thinlungah a thawk na lo thei lo.

Zos^p lo chhuakte, Sap Upa leh Pu Buangate chuan ramhuai aia chak z^wk Lal Isua chanchin an rawn hril ta a. Kum 4 lek awm mah se, Chanchin |ha chi chu theh \iakin, bul \anna lian tak hnutchhiahin an kal leh ta a. Anni hnunga lo kal Zosap missionary-te chuan \hahnemngai takin an rawn chhunzawm a, hm^r bialah Khuma leh Kharate, Phaisama, Tawka leh Thanga ten Kristianna chu pawmin baptisma an rawn chang ta a, chhim bial lamah Thankunga, Tlawmi, Lengkaia leh Parima-ten hma an rawn hruai ve ta bawk a. Ch<ng mi hmasate leh Zos^pte chuan theiht^wp chhuahin, \hahnemngai takin Zoram dung leh v^ng an suartluan a, Kristiana hming ziak pawh an pung chho ta z>l a ni.

June ni 25, 1899-a Mizo z$nga a hmasa ber at^n Khuma leh Khara-ten baptisma an chan a\anga kum 10 emaw lekah Chanchin |ha chu a darh nasa ta hle mai a. Kum 1906-a harhna lo thleng ta chuan a chh>m alh nasa zual a. Lal tam takin dod^l mah se, an sakhaw hlui chu kalsanin Kristianah an hming an rawn pe ta sup sup mai a ni. S^phovin min awp lai a nih av^ngin sakhaw chi hrang hrang vuantu - Buddhist, Hindu leh Mosolman-ho an kat nuk mai a, ch<nghovin min hual tuau laia Kristianna rawn l<t ta chu a hun taka Pathian hnathawh a ni a tih loh theih loh. Sakhaw dang ringtute kh^n an sakhaw chanchin rawn hrilin, Mizote sihhnipna lai tak, an ramhuai hlauhna kha lo hre fuh ta se hneh a mual mual chu an nei ngei ang. Mahse, Pathianin a hun takah missionary-te rawn t$rin Chanchin |ha a rawn thleng ta kha a hnam ang pawhin kan vannei tak zet a ni.

Hringlang tl^ng a\angin Kalvari tl^ngah: Hnam puithu tak, puithuna la vunga sakhaw thil la run tak hnam Mizote, M$m K<t hmanga mitthite \$n \hinte thinlung chu thl^k danglamina a lo awm ta a. Hringlang tl^ng a\anga beidawng taka khawv>l thl$r \hin kha, Kalvari tl^ng a\angin beiseina nung nen chatuan v^nram kan thlir thei ta. Kan Kristianna chuan kan khawhawi a tidanglam ta vek a, kan hlauh \hin a rawn hneh a, hlauhna b^wiha t^ng \hin kha zal>na awmin hlimna p^r kan tl^n thei ta a lo ni. Hringlang tl^nga beidawngte beidawnna chu Kalvari tl^nga beiseinain a rawn thl^k a, Hringlang tl^ng awm rinna chu Kalvari tl^nga chhandamnain a rawn tichim ta a ni.

Lungngaih aiah hlimna hriak: M$m K<t hi mitthi pual k<t a ni e kan tih tawh ang khan, lungngaihna ni, \ahna niah he k<t hi hmangin ‘|ahna K<t’ tiin an sawi hial \hin. Mitthite thlarau pawh chu thlai chhiahte an ei hnu chuan ‘thi\in’ hun a lo thleng ta si a, lungngai leh hreh ngawih ngawihin mitthi khaw lam an pan a, Hringlang tl^ng a\ang te chuan an la rawn hawi l>t \^wk \^wk \hin a ni. Mahse, Chanchin |hain kan ramah thimna a rawn chh>m kian t^kah chuan, thih hnu khawv>l thimna thlengin >nna a rawn thlen a. Hreh ngawih ngawiha mitthi khaw pan \hinte chuan, “V^n in nuam panin kan kal m>k, hlima leh lawmna chang ngei turin” tiin hlim zai an sa thei ta z^wk a. Lungngaihna vut inphul \hinte l< chu hlimna hriak thihin a lo awm ta z^wk a ni.

Lus<n zai aiah v^n ngaih hla: M$m K<t laia an tih ber chu lus<n zai sak, zu in, \ah leh thlai chhiah a ni. Thih hnu khawv>lah beiseina an nei s^ng lo va, khawv>la an awm lai ai maha hrehawm turin mitthi khua an hma b^k niin an inngai a ni. Chuvangin, Pialr^l kai thei turin thangchhuah, khuangchawi an ch^k >m >m a, an mawh lo ve, chu b^k kawng an hre miau si lo a ni. Chanchin |hain a chhun >n t^kah chuan an zai d^n an thl^k ta a, lus<n zai saa an \ahna chu v^nram thlen hl^n nghahhlelhna hlain a rawn thl^k ta a, an lungngaih \ahna mit tui chu l^wmna mit tuiin a rawn luahl^n ta a ni. Khatia harhna a lo tl^k a, Kristiannain hma a s^wn duai duai lai khan mi ropui tak tak - Patea, C Z Huala, CZ Huala Damhauhva,             V. Hawla, Suakliana, Laithangpuia, Ralngama, Zumi, Saihnuna, ldt an lo chhuak a, hla \ha tak tak rawn phuah chhuakin mitthi ngai lus<n zai chu a rawn khahchhilh hneh ta hle a ni.

K>l mei aiah Kraws: Hmanlai pi leh pute kha an puithu >m >m a, ramhuai an hlau hle a ni kan tih tawh kha. An chunga natna thlen theitu huaite kha tihlungnih loh an hlauh >m av^ngin thiang leh thiang lo pawh an ngah hle a, inthawina hmanrua pawh an inchhawp ther fer fur mai a ni. An natin an inthawi a, tlang hri l>ng laka inv>n nan an inthawi a, buh leh b^lah malsawmn an dawn theih n^n an inthawi a, fanaua an tluang theih n^n an inthawi bawk a, inthawina leh inv>nnain an khat a ni ber e. Chanchin |hain a rawn chhun >n hnu chuan an puithuna av^ng leh vanneihna thlentua an ngaih \hin an k>l mei awrh chu nunna leh hnehna chhinchhiahna Kraws-in a rawn thl^k ta a ni. Tunah chuan tu mahin k>l mei an awrh tawh lo va, a zo a vai, a ngo a h^ngin \hi at^n Kraws kan awrh ta zawk a ni.

Rih Dil aiah Jordan lui: Mitthi thlarauvin an tlawh ngei ngei nia an ngaih avangin hmanlai kan pi leh pute nunah Rih Dil hian hmun a chang lian hle. A behb^wmah thawnthu leh puithuna chi hrang hrang pawh a tam hle r>ng a. Mitthi thlarau kalkawng nia ngaih Ril Dil chu Chanchin |hain rawn her danglamin, a hnung kan zui Lal Isua chuan Jordan luiah baptisma a rawn chang ta a. Rihs^ng mual a liam ta tia Rih Dil lam hawi \hin chuan Jordan lui lam a hawi a, Ropuina ramah a ch^wl ta kan lo ti thei ta a ni.

Chanchin |hain zal>nna min rawn thlen t^kah chuan Pialr^l sakhaw innghahna ban chu tihchimin a awm a, hlauhna thlarau min sal bet tlattu chu l^k kianin a awm a, Pialr^l luhk^ Hringlang tl^ng a\angin chatuan nunna kawngka Kalvari tl^ngah Mizote chu h<n sawn kan ni a, Lurh tl^ng s^ng a\anga fam tate khua zawng \hin kh^n Kalvari tl^ng a\angin tlan s^te tual l>nna v^nram kan thl$r ta z^wk a ni.

 

(VNT times ka hman avangin font hi a kal dik lo deuh tlat)

MIZO TAWNG HUMHALH LEH HMAN UAR

 


|awng humhalh ngai, bo mai thei dinhmuna ding zingah Mizo \awng sawi tel a ni ve mauh mai. Hetia han ngaihtuah mai chuan engtin tak bo ang maw a tih theih a ni. Amaherawhchu, \awng hausa lo a nihnaah hian hnam dang \awng kan la lut nasa hle a, Mizo \awnga kan neih ve reng pawh hnam dang \awng, Sap \awng/Vai \awng kan hmang tam hle. Chutih karah kan \awng hi a thl<kin awmzia a neihna tonal language a lo ni lehzel bawk si a, a \awng dik kan zir a, kan hman uar a, kan humhalh a ngai tak zet a, chutiang a nih loh chuan kan \awng hi a ral hret hret ang tih chu a rin theih mai awm e.  Tin, Mizo \awng ziah d^nah hian kan la inthurual hlei thei meuh lo , dik nia kan hriatte pawh a inang lo fo \h$n. Mizoram sawrk^r thuchhuah hmanga din, Mizo Language Committee (MLC)-in ‘Mizo |awng Ziah D^n’ tih lehkhabu a buatsaih hi innghah n^na kan hman ber a ni a; mahse, hetah pawh hian ziah lan kim theih a la ni lo. Tin, MLC hi Mizo \awng ziah d^n turah thuneihna neia din a la nih chiah loh av^ngin duh khawp lohna pawh a la awm thei ang. T<nah chuan Assembly House meuhah Mizo Language Development Board Bill 2022 pass a ni ta a, office neiin bul an \an ta bawk a; thuneihna neiin Mizo \awng ziah d^n tur an la rawn duang chhuak d^wn a ni.

Mizo \awngah hian ziah zawm leh zawm lohvin kawngro a su hle; hetih rual hian \awng bung hrang (parts of speech) hmanga \hen hran theih apiang \hen hran vek tur tihna lam erawh a ni lo. Mizo \awng kan ziah dik theih nan thubet (affix) lam i han hr<t thuak teh ang.

1. Thubet (affix) chungchang: Mizo \awng ziah d^na kan harsat lai ber chu ziah zawm leh zawm lovah a ni. Chuv^ngin, thubet (affix) kan hriat a ngai a, thubet chi hnih – thuhmabet (prefix) leh thuhnungbet (suffix) hi kan hre chiang a nih chuan kan harsatna tam tak l^k kianin a awm ang.        

1.1:      Kan \awngah hian thuhmabet (prefix) panga leh thuhnungbet (suffix) sâwm leh paruk kan nei a, hei tal hi chu vawn i tum ang u.

Thuhmabet (prefix)                 : in, inti, intih, ti, tih

Thuhnungbet (suffix)              : a, ah, awm, ho, in, na, phung, pui, sak, san, siak,                                                     te, thlâk, tîr, tu, zia

Thuhmabet (prefix):

in:                    Inbual fai hi an inchh$r ngai lo an ti.

inti:                  Intifel leh lutuk hi chuan \hian an nei thei lo.

intih:                Naupang inkâwm hi intih\ah an ch$ng.

ti:                     I tangka kawl lai kha lo tipung la, lo tiriral rêng rêng suh ang che.

Tih:                  I sum kawl hi i tihbo hmain tihpun dan tur ngaihtuah rawh.

Thuhnungbet (suffix):

a:                     Aizawla zin hi ka peih lo; lirtheia chuan hi ka huphurh \hin.

ah:                   Kan kawtah buhfai an sem a, ipah an khung nghâl zêl.

awm:               Nangni chhungkua hi in fakawm \hin, mi rinawm lo ni zêl ang che u.

ho:                   Tlangvâlho \hu khâwm hi chuan fiamthu an thawh leh nge nge \hin.

 

Awmze dang neia HO hi hman a niha parts of speech-a nihna nei a nih chuan a hranga ziah tur a ni.
Thu ho(adj) deuh deuh an sawi ngai lo.
Nangman min ho (verb) rawh.
I hote (noun) rawn hruai ang che.
En ho, sawi ho, thlir ho, ngaihtuah ho (adverb)

in:                    Silaiin mi tin mai mai suh; dânin a phal lo.

na:                   Sumdâwnna hi ram hmasâwnna lian tak a ni.

phung:             Nunphung hre lo lutuk hi chu mi mâwla chhiar tlâk an ni.

pui:                  Zaninah inkhâwmpui kan \an dâwn. Rova hi ka Khiangtepui a ni.

                        Vawiin chu thlâm min sakpui teh u.

sak:                  Tui min zu chawisak mai teh u; hmanniah keini pawhin chini kan leisak che u kha.

san:                  Uiresan nih hi kan hlau viau tak nain, mi tam takin an fate an thihsan alawm.

siak:                 Niminah kan sikul naupangte kan inzuansiak a, pahnihna ka ni.

te:                    Zirlaite tana mi pawimawh ber chu zirtirtute  hi an ni.

thlâk:               Ruati chu thil buaithlâk deuh a awm hian a zâm nghâl mai \hin.

t$r:                    Ka damlo chu ka nuin chaw mi eitîr a, puan mi sintîr bawk.

tu:                    LALPA chu engkim siamtu a ni a, nunna min petu a ni bawk.

zia:                   Muani felzia hi kan khua hian kan hai lo maw le.

1.2:      Thubet (affix) hi \awng dang, lam t^wi leh figure n>na zawm a ngaih chuan hyphen ( - )     hman \hin tur a ni.

Entirna:            Committee-in kan r>l ang hian Rs 2000-a \anpui ni se.

1.3:      Hêng bâkah hi chuan thumal leh thil hming a ni ngei tih kan chian loh chu ziak hrang phawt           ila, kan ziak sual tlêm zâwk ang. Amaherawhchu, thumal chuan awmzia a neiin a sawi fiah         theih tur a ni. A mala awmzia a neih loh chuan zawmpui a nei tihna a ni thung.

            Entirna:

1.      ring ruh, ngal ruh, khêl ruh…kan tih laiin kumkuruh leh khingkhangruh erawh kan zawm ang. A chhan chu ‘kumku’ tih leh ‘khingkhang’ tih thumal kan nei lo va, kan taksa pêngah pawh a awm loh avangin ziah hran khan awmzia a nei lo.

 

2.      Hmanhmawh nge hman hmawh? ‘Hmawh’ tih thumal kan nei lo va, awmzia pawh a nei hek lo. Hei vâng hian zawmpui a nei tih hriat tur a ni.

2.         Hawrawppui hman chungchâng:

            Hawrawppui hmanna tur hi fel taka duan a nih laiin mahni ngaih pawimawh zâwng tih vânga         sentence laklawha hawrawppuia ziah \an fo hi ch$n loh tur a ni. Kan ngaih pawimawh zâwng           a inang dâwn si lo. Mizo \awng kâra hnam dang \awng kan zeh pawhin lam t^wi emaw,         hming bik (proper noun) emaw a nih loh chuan hawrawppuia ziah \an a ngai lo. Kohhran       thilah phei chuan F.D. hming te, Pathian sawina te, proper noun dang te leh khungna (“ ”)         \anna dawtah tih lovah chuan hawrawppui hi hman fo loh tur. Kan thu ziah laiah ngaih             pawimawh b$k kan neih chuan a thumal pum kha hawrawppuia ziah zâwk ni se; a nih loh vêk        pawhin hawrawptêa ziak \an siin, hawrawp hrâw (bold letter) hman mai tur a ni.

Entir nan: biak in, maichâm, pulpit, seminar, hall, chatuan ram, kohhran, ldt.

 

3.         |awng dang ziah d^n tur:

            Mizo \awnga thu kan ziah laiin, pehh>l theih miah lova hnam dang \awng ziah tel a ngaih   hian hawrawppuia in\an tur nia ng^i an tam hle. Hei hi \awng ziah d^n tur kalhmangah a dik    lo va; sentence bul \anna ni lo, hming b$k (proper noun) pawh ni chuang lo a nih chuan             hawrawpt> hman \hin tur a ni. Kan thu ziah tihfiah n^na kan hman chu hnam dang \awng a ni        tih tihlan n^n hawrawp ^wn (italic) hman b$k ni z^wk se. Hnam dang \awng a\anga kan l^k,            Mizo \awng ang maia kan hman tawhte erawh hei hian a huam tel lo thung ang. Hetih lai             hian, Mizo \awnga kan neih sa reng thumalte erawh humhalha hman thiam kan zir z>l a      pawimawh hle a ni.

4.         Thumal \henkhat ziah d^n tur:

4.1:      Nge:    Zawhna thumal nge hi ziah hran zêl tur.

                        Entirna:            tu nge, eng nge, khawiah nge, engtin nge, eng vâng nge...

4.2:      Conjunction thumal—tichuan, chutichuan, chuv^ngin, tin, amaherawhchu, nimahsela,      mahse, ldt. kan hman dâwnin a hma chiahah full stop emaw, semi-colon emaw dah \hin tur a           ni a, a dawt chiahah comma dah leh \hin tur a ni.

            Entirna:            Muanpuii chu nula fel tak a ni; amaherawhchu, a ch> hi a muang deuh \hin.

4.3:      MI:      Mi’ tih hi a dawta thu n>na ziah zawm hun chu tlêm tê chauh a awm.

            mihring                        mikhual                       milem              milim                          

            minung                        mipa                            mipui              

Thil dang zawngah chuan mi hi thil hming (noun) a ni a, a zuitu hi adjective a nih tlângpui av^ngin ziah hran zêl tur a ni.

            mi sual             mi fel                           mi hausa                      mi rethei                                 

            mi hnawksak   mi ngo                         mi hâng                       mi lian

4.4:      TI:       ‘Ti’ hi thuhmabet (prefix) a nih hun leh verb pangngai a nih hun hriat hran a har hle.

1)      Verb pangngai a nih hun: Verb pangngaia kan hman chuan a malin a ding dâwn tihna a ni a, a zuitu hi adverb a ni ang. Kan thil tih dan sawina a ni.

Entirna:      Ka fapa hi ka duat em a, ka ti sual a ni. (Ka fapa ka duat lutuk kha ka thil tih dan a dik lo tihna.)

 

2)      Prefix a nih hun: Verb thumal hmaah a bet ang a. A tuartu (object) dinhmun sawina a ni ve thung.

Ka fapa hi ka duat em a, ka tisual a ni. (Ka fapa kha ka duat em avangin ka fapa khan a sual phah tihna.)

 

A chunga ent$rna kan siam ang khian, thu kan ziah laiah ti kan hmang dâwn a nih chuan kan          thil tih dân nge sawi kan tuma a tuartu dinhmun tih ngaihtuah rân chungin a ziah dân thiam       tum a ngai a ni.

 

 

 

 

 

5.         Thu \henkhat hman dan leh sawi fiahna:

 

5.1:      Biak In/Biakin/biak in:         Mizo |awng Ziah D^n, 4th edition-ah chuan ‘biak in’ tia dah a         ni. Kristian-ten kan inkh^wmna at^na ‘in’ kan hman hming ziah d^n hi chi thum vel awm          \h$nin a lang. H>ng z$ngah hian ‘Biakin’ tih b$k hi erawh ‘in’ hian suffix dinhmun a luah hun            a nih loh av^ng leh noun a nih av^ngin a hranga ziah a ngai a ni. Chuv^ngin, kawh b$k nei      lova Kristian-te inkh^wmna hmun kan sawiin, sentence bul \anna a nih loh chuan, common     noun a nih angin, ‘biak in’ tih ni se. Kawh b$k neia proper noun anga kan hmang a nih erawh             chuan B leh I hi hawrawppui hman z>l ni se.

            Entirna: BCM Biak In, Venghlun

5.2:      Kohhran:       Thu ziak \hin \henkhat chuan sentence bul \annaah lo pawh ‘Kohhran’ tia    ziakin hawrawppui ‘K’ an hmang z>l \h$n. Kohhran ngaih pawimawh v^ng niin a lang. Kawh b$k nei lova kohhran sawina naran a nih chuan hawrawpt> hman ni se. Kawh bik neia hman a            nih erawh chuan hawrawppui hman \hin ni se.

5.3:      Chanchin |ha:          Lal Isuan min chhandamna thu hi ‘Chanchin |ha’ tiin a hming b$k at^n        hman a ni \h$n a, Bible-ah pawh hetianga ziah a ni bawk. Thuthlung Thar bu hmasa palite       hming hi hetiang bawka ziah a ni. Chuv^ngin, sentence in\annaah lo pawh hawrawppuia bul    \anin ‘Chanchin |ha’ tih zel ni se.

5.4:      L^wmthu/ngais^ng/ngaihl</ngain>p/ngaih d^n:                H>ng hi Bible chhuak thar ber            (O.V Re-edited ’17)-ah a inzawma ziah vek a ni. Amaherawhchu, parts of speech-ah awmze             hrang nei, a inzawma kan lo ziah mai \hin a ni a, MLC chuan a hrang z>la ziah turin a dah a     (Mizo |awng Ziah D^n fourth edition, p. 155). Chuv^ngin, ‘l^wm thu, ngai s^ng, ngai hl<,   ngai n>p, ngaih d^n’ tiin ziah hran z>l ni tawh se.

5.5:      Ziak/ziah:       Tun hma lam a\ang tawhin ‘ziak’ hi tidanglam (inflect) lovin hman \h$n a ni a,         ‘ziah’ erawh ‘ziat’ tihdanglamna a ni \h$n. T<n thlengin Bible-ah pawh hian ‘ziak’ hi        tihdanglam a la ni meuh lo va, Luka 16:2 “I sum enkawl chanchin mi ziah vek rawh” tih b^k          hi chu tihdanglam lohva hman a ni. Hetih lai hian thu ziak mi tam ber hian a remch^ng lai          apiangah ‘ziah’ tiin an tidanglam tawh a. MLC pawh hian tihdanglam turin a lo dah tawh       bawk a, tihdanglam tura ngai hi an tam z^wk hle tawha ngaih a ni. Chuv^ngin, a remch^nna             hmunah ‘ziak’ hi ‘ziah’ tiin tihdanglam (inflection/inflected form) hi hman ni se.

5.6:      Bawihs^wm/sawngb^wl:      Kan hman pawlh fo mai a, a fel chiah lovin a lang. Bawihs^wm       tur chu mi nung, la thi lo ngei tur a ni. Thi tawh chu bawihs^wm a \<l lo va; a ruang    hl^wmin, ph<m tura sawngb^wl mai tur a ni.

5.7:      Kalhmang/kalphung:            Heta kal  hi a hniama lam r$k tur a ni a, a ri s^nga lam an awm          \hin, a dik chiah lo a ni.

5.8:      Lepse/lipse:    Uluk taka ena zawng chhuak vek hi lepse a ni a, lipse a ni lo. Sa vun an lip \h$n a, lip a nih chuan a awm d^n thl^k thleng hlawk a ni \h$n. Lip thumal av^ngin lepse hre            fuh lovin lipse an ti ta mai niin a lang.

5.9:      Kherkhiap/Khirhkhiap:       Khirhkhiap tih hi kherkhiap tih thmal hriat sual palh niin a lang.        Thuhriltu 7:16 leh Ezekiela 17:2-ah chuan kherkhiap tih kan hmu a, Mizo \awng dictionary    lamah erawh hmuh tur a awm meuh lo.

5.10:    Mal tluan chawi:       Innei tharte duhsakna \awngkam ‘fanau mal tluan chawiin’ kan tih \hin        hi, mi \henkhatin hre fuh lovin, ‘mal’ hi ‘malsawm’ tiha ‘mal’ ri anga ri s^ng tur emaw ti an          awm, a dik chiah lo a ni. Pi leh puten fa ngah tura duhsakna an hlanna thu a ni a, fa pakhat lek    ni lo, ke tluan/mal tluana pawm tham nei tura induhsakna a ni. Malpui, malt> kan tiha ‘mal’             sawina a ni.

 5.11:   Thawhlawm: Thawhlawm tiha ‘lawm’ hi a ri s^ng leh hniam lam kan awm ve ve a, a ri     s^nga lam erawh an tam l>m lo. A \awng kalphungah chuan a ri hniama lam hi a dik zawkin a           lang. Pawisa kan thawh l^wm a, (lawm ri s^ngin) kan thawhlawm (lawm ri hniam) chu mi      harsa \anpui n^n kan pe.

5.12:    Chhung leh kua:       ‘Chh<ngkua’ a awm a, ‘chh<ng leh khat’ a awm bawk a; ‘chh<ng leh         kua’ tih \awngkam erawh hi chu t<n hnaia chher chawp, awmze nei lo a ni.

 

5.13:    I lo…ila:         ‘I lo \awng\^i ila, ‘hla i lo sa ila,’ ‘Pathian thu i lo ngaithla ila,’ tia hmang an             awm ta nual mai, fimkhur a ngai viau. ‘I lo’ kan tih chuan ‘ang u’ tihin a zui ang a, ‘ila’ tih kan hman duh chuan a bulah ‘i’ tel lovin ‘lo’ emaw, ‘han’ tih emaw hman z^wk mai tur a ni       ang. Entîr nân: ‘Kan inkhâwm lo \an tawh ila/i lo \an ang u/Pathian thu han chhiar          chhunzawm nghal ila’ tiin.

 

5.14:    Na nei:            ‘|anna i lo nei ang u, Pathian thu chhiarna kan nei ang a, \awng\^ina kan nei          ang a, hla sakna kan nei ang a, thawhlâwm khawnna kan nei ang a, sawi hona kan nei a’ tiin   kan sawi \hîn. Hetianga sawi lo hian, ‘Pathian biak inkhâwm lo \an tawh ila/i lo \an ang u,     Pathian thu thianghlim i lo  ngaithla ang u, i \awng\^i ang u, Pathian fak leh chawimawi nân       hla lo sa ila, Pathian hnêna thilpêk lo la khâwm ila, kan sawi hova,’ tih mai a \ha.

 

5.15:    Ni sela, ni se: Sawi tur leh hriattîr tur sawi zawh vek tawh hnua ‘kan inhriattîr ni sela/ lâwm           thu kan sawi ni sela,’ tih hi ch$n loh ni se. ‘Lâwm thu kan sawi e/kan inhriatt$r a ni / kan sawi          a ni,’ tih mai a \ha.

 

5.16:    Tiri/tihrik: ‘He lai Pathian thu hi ka’n tiri ang e’ ‘A thu kan tihrîkte kan z^ atân Lalpan       mals^wm rawh se’ tih ang chia hmang an awm ve zauh zauh a. ‘Tiri’ tih aiah ‘sawi’ tih ni se     a \ha. Thu kan sawi hian kan tiri satliah lo va, awmze neiin kan sawi z^wk a ni.

 

5.17:    Zal>nna:         Zal>nna tiha ‘len’ hi thl<k lova ri kuai t^wia lam kan awm \h$n; mahse, thl<k          seia zal>nna tih hi a dik z^wk a ni. Zal>n tiha ‘l>n’ hi zal>ng tiha ‘l>ng’ inflected form a ni.        Chuvangin, zal>n tih chu zal>ng inflected form a ni pawh kan ti thei ang. ‘Za’ chu ‘a vaiin’     tihna a ni a, ‘l>ng’ chu khuahkhirh loh tihna tluk a ni. Zal>n chu zal>ng a\anga tihdanglam          (inflected/modified form) a nih tawh avangin, ‘na’ belh a nih hnua tihdanglam nawn leh a \<l       tawh lo va; ri kuai t^wia lam a nih chuan a awmzia pawh a dang daih thei a ni. 

 

5.18:    Buarchuar/buaichuar: Buarchuar tih leh buaichuar tih hi Bible-ah chuan a awm lo ve ve.             Mahse, a \awng kalphung kan enin buar leh chuar tih dah kawpa thumal siam, buarchuar hi a             dik zawk ngei a ni. Khawbaw, khawlo, fel lo tihna a ni a, Mizo \awng dictionary-ah pawh         chutianga ziah chu a ni hlawm. Buaichuar tih erawh hmuh tur a awm lo. 

 

5.19:    Chu achhapah/Chuta chhapah: He thu hi hman pawlh an awm \hin, chu achhapah tih hi          hman dan tur dik zawk a ni. Chuta/chutah tih hi awmze hran neiin kan hmang a, hmun leh       hun aiawh atan kan hmang \hin. Chuta mi chu, chuta \ang chuan, chutah ngei chuan, ldt        

 

5.20:    Thu veivir/vai vir: Thu veivir a awm a, vai vir chi erawh a ni lo.

 

5:21:    Veleh/velah:   Veleh tih hman huna velah tih hmang an awm \hin, a awmzia a hrang daih a            ni. ‘Ka lo thlen veleh ka lo bia ang che’ tiha ‘veleh’ hi velah tih tur em maw ti an awm \hin, a             dik lo a ni. Velah tih chuan ‘bul vel, chhehvel’ sawina a ni, ‘veleh’ erawh hun tar lanna chi         khat a ni.

 

5.22:    A\ang: Patling/nutling pui pui zingah pawh hmang dik lo an tam hin hle. “Aizawl a\ang ka           lo kal,” ti ringawta hmang te, “Hmân aang ka hre tawh che,” ti ringawta hmang an tam hin. Hei hi a dik lo va, ‘aangin’ emaw, ‘aanga’ emaw, ‘aang chuan/aang khân,’ etc. tiin emaw       hman tur a ni.

 

5.23:    Ai: Hei pawh hi puitling zingah pawh hmang dik lo kan tam hle. Khaikhinna (comparative             degree/superlative degree siam dâwna thu zawm nân (conjunction)-a kan hman chuan a mala          hmang ngâwk lovin, ‘aiin/ai pawhin/ai chuan/ai khân,’ etc. tia hman tur a ni.

                        Thanga ai ka lian zâwk. (Dik lo)

                        Thanga aiin ka lian zâwk. (Dik)

 

5.24:    Nichin: Hei pawh hi nutling/patling zingah hre fuh lo an awm hin. ‘Nachin’ tih loh tur a ni.           Mizo tawngah hian hun kal tawh sawi nân thuhmabet angin ‘ni’ kan hmang a, hun lo kal turah ‘nak’ kan hmang thung. Entir nân: nichin, nimin, nizan, nikum (hun kal tawh), nakin,             naktûk, nakzan, naktip, nakkum (hun lo la kal tur).

 

5.25:    Inkâwm ngeih: ‘Inkâwm ngaih’ kan tih hian awmzia a nei lo va, ‘inkawm ngeih’ tih tur a ni.

 

5.26:    Entir nânin: Hei pawh hi a dik lo. “Nânin” tih hrim hrim hi naupangchhe awngkam a ni a, a         dik lo. ‘Entir nân’ tih mai tur a ni.

 

5.27:    Sak: Hei hi thuhnungbet (suffix) kan neih zinga pakhat a ni a, hman dik loh lam aiin ul lova           hman kan chîn zinga pakhat a ni. Mizo awnga thil tih sawina thumal (verb) henkhat, tuartu/pakaina nei lo chi (intransitive verb) henkhat hi a thlûk emaw, a hawrawp emaw tidanglama tuartu/pakaina nei chi (transitive verb)-a hman tâk daih hin a awm a. Entir nân,        ‘lei, hawn, siam, chhuh,’ etc. te a ni. Hêngah hian ûl ûk lova ‘sak’ behtir kan chîng viau. A             nazawnga ul mang lova rawlh sek a nih hian a hnawkin ninawn lamah a kal thei.

 

                        Ka pain thil min lei (sak).

                        Ka nuin thil min hawn (sak).

                        Ka hianpain ka pen min chhuh (sak).

                        Ka pain motor lem min siam (sak).

 

            “Pathianin ka awngaina a chhâng,” tih mai âwm taka, “…ka awngaina min chhânsak,” tih          kan chîng lutuk pawh hi a hneawm hin. “Pathianin ka awngaina min chhânsak,” ka tih         chuan tu emaw awngaina kha ka chhâng hman si lo va, ka ai awhin Pathianin min lo    chhânsak ka tihna a ni daih mai. Kan sawi tum loh zâwk a kâwk daih thei a ni.

 

5.27:    Hnen…che: ‘Hnên’ leh ‘che’ kan hman dun hian thu kan chhep rem lo fo. “I hnênah kan dil          a che,” tia awngai thu chham hin kan tam. “I hnênah kan dil e,” emaw, “Kan dil a che,”        emaw tih mai tur a ni.

 

5.28:    Lehling/letling: ‘Lehling’ tih tur ‘letling’ tia hmang kan tam bawk. Thumal hrang daih a ni.            “Kan farnu pasal nei lo haw leh chu a lawmawm lehling zâwk e, in chhung chêt zawng zawng min âwl a,” ti anga hman tur a ni, ‘letling’ ni lovin. ‘Letling’ hmanna hi chu hi chu kan hre        belin ka hria a, sawi ngai lovah dah ila.

 

5.29:    Thumal tihdanglam: Mizote hian mumal angreng takin thu kan chheh dân azirin thumal kan         tidanglam hin a. A thlûk chauh tihdanglam chi te, a hawrawp tihdanglam chite a awm.            Nutling ve pui tawh pakhat hian youtube-ah hian, “Artui kang dân…” a rawn ti a. “Artui kan             dân…” tih tur a ni. Hei hian hangtharte hian Mizo awnga thumal kan tihdanglam dân hi kan         hre fuh ta lo fo mai tih a tilang a tih theih âwm e. A eng eng thumal hi nge kan tihdanglam             hin leh kan tihdanglam dân chu hetah hi chuan kan sawi vek sêng lo vang a, hriat tuma kan zir a ul hle mai.

            Kan naupang lai (dik lo)
            Kan naupan lai (dik)
            In ka thleng hunah ka lo bia ang che (dik lo)
            In ka thlen hunah ka lo bia ang che (dik)

 

6.         THU CHHEH DÂN DIK LO/REM LO

 

6.1:      Malsawm: Tunlai hian thu chheh dân dik lo pakhat, ‘malsawm’ tih chheh dik loh a hluar    viau, “Lalpan min malsawm,” tih ang chia thu chhep an tam. ‘Malsawm’ tiin thumal pakhat      angin kan hmang nain kan thu sentence siam dân azirin phel hin tur a ni.

                        Lalpan min malsawm. (Dik lo)

                        Lalpan mal min sawm. (Dik)

                        Lalpa chuan Abrahama chu a malsawm a. (Dik lo)

                        Lalpa chuan Abrahama chu mal a sawm a. (Dik)

 

6.2:      Remruat: Hei pawh hi kan sentence chheh dân azira pawh hen (‘rem’ leh ‘ruat’) ngaih hun           awm a ni. “Lalpan a remruatsak che,” tih nulh nulh chîng an awm, “Lalpan rem a ruatsak         che,” tia hman tur a ni.

 

7.         ZIAH DÂN DIK LO

 

            Mizo \awng hmang \heuh \heuh pawh hi kan \awng chhuah dan a inang lo fo va,  kan lam rik        ang ang kan ziah avânga kan thu ziah dik loh langsar deuh nia ka hriatte a ni.

 

 7.1:     Ang a: Hei hi ‘a nga’ tiin kan lam ri nâin, a ziaha ziahah chuan ‘ang a’ tih tur a ni. “Thanga a         lo kal a nga,” tia kan ziah hian awmzia a nei lo, “Thanga a lo kal ang a,” tiin kan ziak tur a ni.         A tlukpui deuh tho ‘ang e’ tih erawh kan ziak dik tlangpui a, ‘a nge’ kan ti meuh lo.

                        Naktukah ka lo kal ang a, ka haw leh ang.

 

7.2:      Ang em: Hei hi kan lam rik ang angin ‘a ngem’ tiin kan ziak nasa hle. ‘Ngem’ hian awmzia a         nei lêm lo. ‘Ang em’ tia ziah thlap thlap hin tur a ni.

                        Naktukah i lo kal ang em?

 

7.3:      Em ni: Hei pawh hi kan lam rik liam puat ang angin ‘e mi’ tiin emaw, ‘a mi’ tiin emaw kan            ziak nasa hle. A awlsam zâwnga kan lo lam ri a nih pawhin a ziaha ziahah chuan ‘em ni’ tih   tur, ‘e mi/a mi’ kan tih mai mai hian awmzia a nei lo.

                        In lo kal dawn lo em ni?

 

7.4:      Em mai: Hei hi kan lam rik ang angin ‘e mai’ tiin kan ziak fur mai. ‘Em mai’ thlap thlap tur a         ni.

                        I induh em mai, ka lo lang lo mai ang e.

 

7.5:      Eng nge: Hei hi ‘e nge’ tiin emaw, ‘a nge’ tiin emaw kan ziak nasa. A awlsam zâwngin “e             nge” tiin kan lam ri nâin, awmze nei tur chuan ‘eng nge’ tiin kan ziak thlap thlap hin tur a ni.

                        Hei hi eng nge ni?

 

7.6:      Lo’m ni: Hei hi ‘lo em ni’ tih kaih tawi a ni a, ‘lo’ leh ‘m’ inkârah hawrawp bânna daha ‘lo'm        ni’ tih thlap tur a ni, ‘law mi’ kan tih hian awmzia a nei lo.

                        In lo lêng dâwn lo’m ni?

 

7.7:      Ani/a ni: ‘Ani’ hi mihring ai awha kan hman chuan ka ziah ang hian ziah zawm tur a ni.

                        Ani hi ka hianpa a ni.

            ‘A ni’ hi hetia ziah hran hian sentence emaw, thu hlâwm emaw tihtâwp nâna kan hman țhin a         ni.
                        Ka hming chu Liana a ni.

 

7.8:      Asin/a sin: ‘Asin’ (ziah zawm) pawh hi sentence leh thu hlawm tihtâwp nân kan hmang     hin.

                        Ka hmangaih che asin.

            ‘A sin’ (ziah hran) hian ‘a’ hi tu/ thil eng emaw ai awhtu a ni a, ‘sin’ hi thil tih sawi nân       emaw, thil pianhmang/nihphung sawi nân emaw kan hmang hin.

                        Thangan rizai lum deuh a sin.

                        Ka thirzai lei chu a s$n chi a ni.

 

8.         BCM HUANG CHHUNGA |AWNGKAM HMAN BIKTE:

            Kohhran hrang hrang hian kalphung hrang kan neih ang bawkin \awngkam hman b$k pawh           kan nei hlawm a. Mizoram Baptist Kohhran pawh hian kan \awngkam hman b$k, tun hma   hun rei tawh tak a\anga kan lo hman tawhte hi humhalh a, kohhran tinah inang tl^nga kan   hman a \<l hle a ni.

8.1:      Beirual: Kohhran dangah chuan kan hman loh dana hmang pawh an awm. Kan kohhran    huang chh<ngah erawh ‘Beirual’ tiin hman ni se, sentence bul \anna ni lovah pawh B             hawrawppui hman ni se.

8.2:      Pathianni zing inkh^wm: Baptist Kohhran kalphungah hian chawhma/chawhnu inkh^wm           kan nei ngai lo va, ‘Pathianni zing inkhawm’ tih hi kan hman ngheh d^n a nih av^ngin hman          zui z>l ni se.

8.3:      Inkh^wm hruaitu/hruaitu: Kohhran leh a hnuaia p^wl hrang hrangte inkh^wmnaa a        kaihruaitu ber hi ‘hruaitu’ tih a ni a, a Sap \awnga kan sawi duh a nih chuan ‘leader’ tih mai   tur a ni e.

8.4:      Baptisma zirlai: Kan kohhran huang chh<ngah pawh hian, khaw hrang hrangah kan sawi             d^n a inang lo fo. Chuv^ngin, kan hman tl^ngl^wn ber ‘baptisma zirlai’ tih hi hman z>l ni se.

8.5:      Bialtu Pastor: Bialtu tih b$k hi grammar lam a\anga enin dik hlel deuha ngaihna a awm fo             \hin. Amaherawhchu, bialtu tia a mala kan lam pawhin kan sawi tum nihna kengtu chu   Pastor’ tho a nih av^ngin, kan lo hman tawh \hin d^n chhunzawmin bialtu Pastor tih hi         hman z>l ni se. Hetih lai hian bialtu Kohhran Upa tih pawh hi kan hman d^n tho a ni bawk.

8.6:      Lalpa Zanriah (Sacrament) buatsaih: Kohhran serh leh sang z$nga pawimawh tak, Lalpa            Zanriah (Sacrament) hi buatsaih tia hman z>l ni se. Tin, a theih chin chinah Mizo \awng ngei          ‘Lalpa Zanriah’ tih hi hman z>l ni se, L leh Z pawh hi hawrawppui hman ngei ni bawk se.

8.7:      Ramthim: Mission field-a kan rawngb^wlna chungch^ng kan sawiin, mission field chu      ‘ramthim’ tih a ni a, a inzawma ziah zel ni se. Amaherawhchu, ni b$ka kan hmang a nih           chuan, sentence bul \anna ni lovah pawh R leh N hawrawppuia hmangin ‘Ramthim Ni’ tih ni z>l se.

8.8:      D^n puitling: Kan kohhran member puitling, bawrhb^nna nei lova inneihna hi d^n puitling          tih a ni.

8.9:      Dant>: Kan kohhran member puitling, d^n puitlinga inneihna tlin lote inneihna chu dant> tih         a ni.

8.10:    Nau hlan: Nu leh paten Pathian hn>na an fa an hlan hi kan kohhran kalphung pawimawh tak        a ni a, nau hlan tia ziah leh sawi z>l ni se.

 

8.11:    Rawngb^wlpui duh tak, I rawngb^wlpui:

 

Kohhran huang chh<nga lehkhaa ind^wrnaah ‘Rawngb^wlpui duh tak’ tih leh ‘I rawngb^wlpui ‘ tih hman z>l ni se.

 

8.12:    Sap Upa leh Pu Buanga:

 

Kan Zos^p missionary hmasa ber pahnih hming kan sawi leh ziahin ‘Sap Upa leh Pu Buanga’ tih z>l ni se.

 

8.13:    CHANCHIN |HA MI TIN TÂN/ Chanchin |ha Mi Tin T^n/Chanchin |ha mi         tin t^n:

 

BCM thupui hi t^r chhuah tur a nih chuan hawrawppui vek hmangin CHANCHIN |HA MI TIN TÂN tih hi ni se, hawrawpt> kan hmang duh z^wk a nih chuan Chanchin |ha Mi Tin T^n  tia ziah mai tur a ni. Hetih rual hian, thu tluang pangngaiah chuan Chanchin |ha mi tin t^n tia ziah hun pawh a awm bawk.

 

8.14:    Kohhrana nihna chanvo hrang hrang kan vuahte:

 

Chairman, Chairman Elect, Vice Chairman, President, Vice President, Secretary, Assistant Secretary, Treasurer, Assistant Treasurer, Finance Secretary, Senior Adviser etc. hi Mizo \awnga a tlukpui hmang lovin, a nih ang anga hman z>l ni se.

 

8.15:    Thuvawn:

 

A huhovin emaw, mi malin emaw thu kan vawna kan sawi chhuah leh \hin hi changvawn ti lovin, thuvawn tih ni se, a inzawma ziah z>l ni bawk se.

 

8.16:    Z^ikh^wm:

 

Kan kohhran programme-a hun pawimawh tak a ni a, lenkh^wm/l>ngkh^wm ni lovin z^ikh^wm tia ziah leh sawi \hin ni se.

 

8.17:    Thuchah

 

Mitthi v<ina inkh^wm programme-a thusawitu chanvo hi ‘thuchah’ tih mai tur a ni a, ‘thlamuanna thuchah’ tia sawi an awm \h$na a dik chiah lo deuh a ni.

 

8.19:    Hla hlân tûrin:

 

Inkhâwm hruaituin emaw, thuhriltuin emaw hla sa tûra zaipâwl emaw, mal zai emaw an kohvin, ‘an hla inbuatsaih chu hlân tûrin i lo sâwm ang u,’ an ti \hîn. Hla hi thilpêk anga hlan chi a ni lo va, hlân tura an sâwm emaw, koh emaw \um pawhin a sak thovin an sa. Chuvângin, zaipâwl emaw, mal zai emaw pawh ni se, hla sa tûra sâwm mai tûr a ni.

 

8.20:    |awng\^i chungchâng:    

               

|awng\^ia \awngkam hman thuah,  ‘Aw Lalpa, i pian ni,’ tih te, ‘i piancham’ tih te, ‘i thawhlehna niah, i lo kal lehna niah’ tihte hi Trinity ring lo (Unitarian-ho) tih dân/\awng\^i dân a ni a. Trinity ring kohhran \awng\^i chuan Isua Krista hmingin Pa hnênah d$l tur a ni. Lal Isuan, ‘Ka hminga Pa hnêna in dîl apiang a pêkna tûr che uin,’ a tih ang khân (Joh. 15:16).